ถึงเวลาเติบโตของ 'อีสาน' (ep.1):
ถึงเวลาเติบโตของ ‘อีสาน’ (ep.1) :ไผว่าอีสานเป็นเมืองฮ้าง เสียงแคนยังดังจ้นๆ วัฒนธรรมยังโจ้โก้!
- อีสานเป็นภูมิภาคเดียวในประเทศไทยที่มีทางออกไปยังประเทศเพื่อนบ้านมากที่สุดทั้ง ลาว กัมพูชา เวียดนาม และจีน กำลังจะเปิดใช้ถนนมอเตอร์เวย์ระยะทาง 196 กิโลเมตร กำลังสร้างถนนเลียบแม่น้ำโขงเชื่อม 7 จังหวัดระยะทาง 750 กิโลเมตร มีสะพานมิตรภาพไทย-ลาว 4 แห่งและมีแผนจะก่อสร้างอีก 3 แห่ง
- อีสานเป็นภูมิภาคเดียวที่ราคาห้องพักโดยเฉลี่ยเพิ่มสูงขึ้นในรอบปีที่ผ่านมา ผู้คนในประเทศเดินทางมาท่องเที่ยวเป็นจำนวนมาก ในขณะที่วัฒนธรรมอีสานถูกผลิตผ่านป๊อปคัลเจอร์ และซอฟต์พาวเวอร์ ซึ่งเป็นภูมิภาคเดียวที่ทำได้ และเติบโตอย่างกว้างขวาง
- เมื่อหลายจังหวัดในภาคอีสานกำลังจะกลายเป็นมหานครในอีกไม่กี่ปี อุตสาหกรรมการท่องเที่ยวในพื้นที่ต้องรีบปรับตัวเพื่อสร้างการท่องเที่ยวที่ยั่งยืน สร้างการมีส่วนร่วมของคนในพื้นที่ และสร้างการกระจายรายได้เพื่อเพิ่มศักยภาพให้สมกับเป็นภูมิภาคที่ใหญ่ที่สุด และมีประชากรมากที่สุดในประเทศไทย
ผจญภัยผจญกรรมกับคำพูดที่ว่า “อีสานแห้งแล้ง” มาหลายสิบปี จนทำให้ภาคนี้เป็นเหมือนเนื้องอกที่ติ่งออกมาในแผนที่ประเทศไทย คนเมืองอยากหนาวให้ขึ้นเหนือ อยากถอดเสื้ออาบแดดให้ลงใต้ สุดท้ายก็ยังไม่รู้ว่าอีสาน “มีอะไรให้เที่ยว” นอกจากแม่น้ำโขงกับไหว้พญานาคที่เพิ่งจะมาฮิตกันทีหลัง บางคนไม่รู้ด้วยซ้ำว่าเชียงคานกับภูกระดึงอยู่จังหวัดเลยซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของภาคอีสาน นึกว่าโคราชอยู่ภาคกลางเพราะเขาไม่ได้พูดภาษาอีสานกัน โอ้ยน้อ เป็นจังซั่นล่ะ บ้างกะว่าคนอีสานเหมือนคนป่า กินกบกินเขียดกินของเน่า ถ้าเป็นสมัยนี้ต้องพูดว่า “คนป่าตรงไหน เอาปากกามาวง” แต่ถ้าเป็นตะก่อนเขาว่า “ไผว่าอีสานแล้ง สิจูงแขนเพิ่นไปเบิ่ง น้ำของไหลอยู่จ้นๆ มันสิแล้งบ่อนจั่งได๋!”
ถนนทุกเส้นมุ่งสู่อีสาน
โรคระบาดที่เกิดขึ้นใน 2-3 ปีที่ผ่านมานี่ เป็นจุดเปลี่ยนที่สำคัญของภาคอีสานเลยก็ว่าได้ มีแรงงานมากกว่า 8 แสนคนเดินทางกลับบ้านเพราะไม่สามารถแบกภาระค่าครองชีพอัตราเดิมในขณะที่ไม่มีงาน หรือได้รับเงินน้อยกว่าตอนก่อนเกิดโรค ในทางเดียวกันนี้ ก็เปิดโอกาสให้เด็กที่เพิ่งจบใหม่มาเริ่มทำงานในภูมิภาคของตัวเอง หรือทำงานทางออนไลน์โดยไม่ต้องเดินทางเข้าเมืองเหมือนเพลงดอกหญ้าในป่าปูนแบบคนรุ่นก่อน ทำให้การบริโภคในท้องถิ่นภาคอีสานเติบโตขึ้นอย่างต่อเนื่อง แม้ว่าอีสานจะติดอันดับภาคที่มีรายได้ต่ำสุดเมื่อเทียบกับภาคอื่น ๆ แต่ค่าครองชีพก็ไม่ได้แพงเท่าในเมืองใหญ่เหมือนกัน นี่ยังไม่รวมว่า GDP Per Capita หรือผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศต่อหัวจะเป็นตัวเลขที่หลอกลวงกันทั้งนั้น จังหวัดที่มีโรงงานอุตสาหกรรมตั้งอยู่ก็เหมือนจะทำให้คนรวยขึ้นเพราะมีรายได้มาก แต่แท้จริงแล้วผลประโยชน์จะตกมาถึงประชาชนคนตาดำ ๆ เท่าไหร่กันเชียว ตัวเลขที่โชว์ตอนสิ้นปีบางทีก็โกหกหันซื่อ ๆ นั่นล่ะ
เอ้า เข้าประเด็นเรื่องความเจริญกันจักเทือ แม้ว่าภาคอีสานจะไม่ติดทะเลเหมือนที่เมื่อก่อนโดนล้อตอนเด็ก ๆ แต่รู้ไหมว่านี่เป็นภูมิภาคเดียวของประเทศไทยที่มีเส้นทางเชื่อมต่อการค้าใหญ่สุดของประเทศ เพราะอีสานติดทั้งลาว กัมพูชา ถัดไปก็เป็นเวียดนาม และทะลุออกไปประเทศจีนได้อีกที การเชื่อมต่อด้วยรถไฟความเร็วสูงจึงเป็นอีกหนึ่งสิ่งที่ควรจับตามอง และใช้ความเจริญนี้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด เพราะอีสานจะไม่ใช่แค่ทางผ่านอีกต่อไป แต่จะกลายเป็นศูนย์กลางทางวัฒนธรรม และการค้าซึ่งกำลังเติบโตขึ้นเรื่อย ๆ
สถิติหนึ่งที่น่าสนใจมากในแวดวงอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวคือ อัตราค่าที่พักในอีสานเติบโตขึ้นเป็นภูมิภาคเดียวของประเทศ ในขณะที่ภาคใต้ราคาตกมากที่สุดเพราะพึ่งพิงกับการท่องเที่ยวจากต่างประเทศมากเกินไป จริงอยู่ที่ในช่วง 2-3 ปีที่ผ่านมามีนักท่องเที่ยวในประเทศเดินทางมาไหว้พญานาคเป็นจำนวนมาก ทั้งในจังหวัดบึงกาฬ และที่อื่น ๆ แต่นี่ถือเป็นการเริ่มต้นที่ดีมาก ๆ เพราะอาจเป็นครั้งแรกในการมาเยือนภาคอีสานของใครหลายคน ซึ่งนักท่องเที่ยวจำนวนไม่น้อยรับรู้แล้วว่าอีสานเจริญกว่าที่คิด สนุกกว่าที่คิด และมีความหลากหลายมากกว่าที่คิด
ถนนมอเตอร์เวย์เส้นบางปะอิน – โคราช ระยะทาง 196 กิโลเมตรกำลังจะเปิดใช้อย่างเป็นทางการเร็ว ๆ นี้ ถนนเลียบแม่น้ำโขง “นาควิถี” ระยะทาง 750 กิโลเมตร เชื่อม 7 จังหวัดในภาคอีสานจะเริ่มสร้างในปี 2565 ปัจจุบันอีสานมีสะพานมิตรภาพไทย-ลาว 4 แห่งที่จังหวัดหนองคาย มุกดาหาร เลย และนครพนม และมีแผนจะก่อสร้างอีก 3 แห่งที่จังหวัดบึงกาฬ และอุบลราชธานี เพื่อรองรับการขยายตัวของภูมิภาค และขนาดเศรษฐกิจที่ใหญ่ขึ้น โดยวิธีคิดของการเชื่อมต่อในครั้งนี้ไม่ได้มองปลายทางถึงแค่ประเทศจีนเท่านั้น แต่ยังรวมไปถึงการเชื่อมต่อถึงประเทศอื่น ๆ ในทวีปเอเชียกลาง เรื่อยไปจนถึงทวีปยุโรปอีกด้วย
บางคนอาจมองว่านี่เป็นฝันกลางวันของคนต่างจังหวัดที่หวังจะลืมตาอ้าปากให้ทันเทียมเท่ากับภูมิภาคอื่น ๆ แต่อย่าลืมนะว่าอีสานมีพื้นที่มากที่สุด ประชากรเยอะที่สุด รวมทั้งมีเส้นทางในการออกไปประเทศเพื่อนบ้านมากที่สุด ถ้าวันหนึ่งระบบการเมืองของไทยได้รับการพัฒนาให้ดีขึ้นจนสามารถส่งเสริมเศรษฐกิจให้เฟื่องฟู ทรัพยากรในผืนแผ่นดินอีสานก็พร้อมจะงอกงามออกดอกผลเช่นกัน ไม่มีใครอยากอยู่อย่างปากกัดตีนถีบไปตลอดหรอกเด้อสู
โปรดมาเที่ยวที่เมืองของฉัน
พูดกันตรง ๆ เลยเนาะ การเติบโตในครั้งนี้ส่วนสำคัญก็มาจากแรงผลักแรงดันของชาวบ้าน ชาวประชาสังคมกันทั้งนั้นล่ะ อีกด้านคือความเจริญเติบโตในต่างประเทศทั้งลาว และเวียดนามซึ่งได้แรงสนับสนุนจากจีนในฐานะนายทุนคนสำคัญที่เข้ามาพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน โดยเฉพาะเรื่องการขนส่งระบบราง ถ้าไม่ปึกมากก็ดูออกว่าเรื่องนี่ เป็นเรื่องของการเมือง แต่การเมืองก็คือเรื่องของผลประโยชน์นี่ละ อย่าไปมองว่าการเมืองไม่ดีนักเลย เพราะเราทุกคนก็อยู่ในระบบการเมืองมาตั้งแต่สยามประหารกบฎผีบุญและยึดภาคอีสานนั่นแล้ว!
ก่อนอื่นขออธิบายสรีระะของภาคอีสานให้เข้าใจตรงกันก่อน คนอีสานนี่ ไม่มีอยู่จริง งงบ่? อธิบายให้เข้าใจก่อนว่า ‘อีสาน’ เป็นการเรียกเหมารวมของพื้นที่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือซึ่งมาจากภาษาสันสกฤตอะไรก็ไปหาอ่านเอา แต่คนในพื้นที่ตรงนี้มีความแตกต่างกันสูงมาก บ้างพูดเขมร บ้างพูดลาว บ้างพูดภูไท ใครเคยมาอีสานบ่อย ๆ จะรู้ว่าคนบุรีรัมย์ คนอุบล คนสกล พูดคนละสำเนียงกัน บางคำก็ใช้ไม่เหมือนกัน เหมือนคนภาคกลางนั่นแหละ สำเนียงกรุงเทพ สำเนียงเพชรบุรี สำเนียงสุพรรณ ก็ไม่เหมือนกันสักหน่อย ฉะนั้นถ้าจะพัฒนาการท่องเที่ยวในภาคอีสาน ต้องถามลงลึกไปต่อว่าของจังหวัดไหน วัฒนธรรมแบบไหน ไม่ใช่มองคนอีสานเป็นลาวเซิ้งกระติ๊บตลอดเวลา การทำความเข้าใจรากเหง้าของความหลากหลายเหมือนว่าเราได้ท่องเที่ยวไปแล้วครึ่งหนึ่ง ภาคธุรกิจที่อยากสนับสนุนการท่องเที่ยวในพื้นที่ก็จะเริ่มมีทั้งคอนเท้นท์ และคอนเซ็ปต์ในการวางแผนต่อ ไม่ใช่จะทำแต่ตลาดน้ำ ขายโรตีสายไหม และหมี่กรอบเหมือนกันทุกที่ อันนั้นเห็นแล้วสูนคักสูนแหน่ ต้องเฮ็ดลาบงัวลาบควยขม ๆ แซบ ๆ จ้าถึงจะอิสานแถ่
ทีนี้ สำหรับการท่องเที่ยวในภาคอีสานนั้น ก็ต้องใช้ข้อมูล และประสบการณ์ประมาณหนึ่ง สมมติว่า ถ้าเราขับรถไปเที่ยวที่ภาคใต้ อาจจะเป็นการขับรถผ่านจังหวัดนู้นนี้ไปเรื่อย ๆ จนถึงปลายทางที่ภูเก็ตหรือหาดใหญ่ อีสานก็ทำได้แต่ต้องแบ่งย่อยลงมาอีก เช่น เที่ยวอีสานใต้ ที่โคราช บุรีรัมย์ สุรินทร์ ศรีสะเกษ / เที่ยวอีสานเหนือที่เลย อุดรธานี สกลนคร นครพนม มุกดาหาร / หรือเที่ยวอีสานลำน้ำชีที่อุบลราชธานี อำนาจเจริญ ยโสธร ร้อยเอ็ด มหาสารคาม นี่ยังไม่ได้พูดถึงจังหวัดที่สำคัญอย่างขอนแก่น กาฬสินธุ์ หนองคาย บึงกาฬ ซึ่งมีที่เที่ยวอันน่าสนใจ และขับรถได้อย่างสนุกมาก ๆ เหมือนกัน ถ้าไปถามคนรุ่นพ่อรุ่นแม่ว่าเมื่อก่อนอีสานเป็นยังไง เอาเป็นว่าส่วนใหญ่ส่ายหัว บอกว่าทางไม่ดีบ้าง ห้องน้ำไม่สะอาดบ้าง สู้ภาคใต้ไม่ได้เลย ก็อย่างว่า อีสานเป็นภาคที่ถูกลืม และได้รับการพัฒนาช้ากว่าที่อื่นอยู่เสมอ
แต่ตอนนี้อีสานมาแล้ว อยากให้กลับมาดูใหม่ ภาคเดียวก็มีสนามบินไป 9 แห่งแล้วอะ เจริญมากขึ้นแค่ไหนคึดเอาเองเด้อ
จากเกษตรกรจะกลายเป็นชาวมหานครแล้วเด้อจ้าพี่น้อง
ความเจริญนี่ จุดบั้งไฟขอจากพญาแถนบ่ได้เด้อ เพิ่นว่า “ใจประสงค์สร้าง กลางดงกะว่าท่ง ใจขี้คร้าน กลางบ้านกะว่าดง” หมายถึง ถ้าใจขยันสู้ กลางป่าก็เหมือนกลางทุ่ง ถ้าขี้เกียจ อยู่กลางบ้านก็เหมือนอยู่ในป่า คนอีสานนี่อยู่กับความลำบาก และความขยันมานานแท้ หมดหน้านาก็อพยพเข้าเมืองมาเป็นกรรมกร พอเวลาปลูกข้าวก็ช่วยกันไถช่วยกันดำ
ทุ่งกุลาร้องไห้ที่ว่ากันว่าแห้งแล้งจนควายยอมแพ้ตายดีกว่าก็กลับมาเขียวได้ด้วยความร่วมมือร่วมใจอยากจะพัฒนา และไปต่อแบบไม่ย่อท้อด้วยจิตวิญญาณลูกข้าวเหนียว จนกลายมาเป็นแหล่งปลูกข้าวหอมที่ดีที่สุดจนสหภาพยุโรปให้การรับรองแบบส่งไปขายได้สบาย ๆ
การท่องเที่ยวก็เช่นกัน เม็ดเงินที่เพิ่มเข้ามาก็น่าจะกระตุ้นให้เกิดการจับจ่ายใช้สอยในระดับที่มากขึ้น แต่การท่องเที่ยวนี่เป็นเรื่องที่ต้องจัดการ วางแผน และทำงานร่วมกันเพื่อสร้างการท่องเที่ยวที่ยั่งยืน ไม่ใช่ใครทำอะไรดีก็ทำตามกันไปหมด สุดท้ายก็แย่งกันทำมาหากิน ใครสู้ไม่ไหวก็เจ๊งหมดตัวไปเหมือนหลายครั้งที่ผ่านมา การท่องเที่ยวภาคอีสานจะปังสุดในประเทศได้ จะต้อง…
ซ่อยกันเด้อ – เพราะการท่องเที่ยวคือความหวังของภาคอีสาน เรายังไม่เคยได้ลิ้มรสเม็ดเงินที่ทะลักเข้ามาเพราะการท่องเที่ยว ในขณะที่การเดินทางไปต่างประเทศทำได้ยากขึ้น และอีสานเริ่มเจริญไม่แพ้จังหวัดอื่น เราต้องช่วยกัน ตรงนี้สำคัญมาก เด็กรุ่นใหม่ และภาคประชาชนต้องเริ่มขยับขยายสร้างแหล่งท่องเที่ยวในชุมชนที่ยั่งยืน มีเรื่องราว ช่วยกันประชาสัมพันธ์ และรักษาให้น่าเที่ยวเสมอ ในขณะเดียวกันของดีของเด่นต่าง ๆ ทั้งอาหาร และเครื่องใช้ก็ต้องเอามาปัดฝุ่นใหม่เพื่อหาวิธีขายที่เหมาะสำหรับคนในยุคนี้ บ้านใด๋ที่รอให้ภาครัฐเข้ามาช่วย ก็รอต่อไปเด้อ
เรียกร้องให้กระจายอำนาจ – ไม่มีประโยชน์เลยถ้าสถานที่ท่องเที่ยวพร้อมแต่ถนนไม่พร้อม โครงสร้างในการปกครองท้องถิ่นคือคนทำงานไม่มีงบเพียงพอในการพัฒนา จะสร้างทีก็ต้องเขียนไปขอที่ แล้วคนกรุงเทพมันจะไปรู้ได้ยังไงว่าแต่ละบ้านต้องการอะไร การเรียกร้องให้ปกครองตัวเองหรือเป็นเขตปกครองพิเศษ อย่างน้อยในจังหวัดหัวเมือง หรือจังหวัดสำคัญจะกระตุ้นให้เกิดการพัฒนาอย่างก้าวกระโดด โมโนเรลต้องเสร็จ ขนส่งสาธารณะระหว่างอำเภอต้องมี ปี ๆ หนึ่งหาเงินได้ส่งเข้ากรุงเทพไปพัฒนาเมืองหลวงก่อน สุดท้ายยังไงต่างจังหวัดก็ไม่เจริญ
ส่งเสริมซอฟต์พาวเวอร์ให้ดัง – อีสานเป็นภาคเดียวที่สร้างซอฟต์พาวเวอร์ และป๊อปคัลเจอร์ได้แข็งแรงที่สุด ตั้งแต่หมอลำหน้าฮ่านจนถึงการมาเยือนของลิซ่า สร้างเศรษฐกิจมูลค่ามหาศาลให้กับประเทศนี้ ความที่อีสานไม่ได้รับการพัฒนาอย่างรวดเร็วเหมือนภาคอื่น ๆ ทำให้คนในพื้นที่ยังคงผลิตเอนเตอร์เทนเม้นท์เหล่านี้อยู่สม่ำเสมอ ประกอบกับการอพยพไปในทุกพื้นที่ของประเทศและแพร่ขยายในจังหวัดอาณานิคมด้วยส้มตำ ลาบ ก้อย และซอยจุ๊ ยังมีพื้นที่เหลืออีกมากให้ความเป็นอีสานได้แทรกซึมต่อไป
คนที่พร้อม – เราเคยส่งออกแรงงานเป็นผลิตภัณฑ์อันดับหนึ่งเพื่อไปรับใช้การเจริญเติบโตของพี่น้องทั้งใน และต่างประเทศ บัดนี้ถึงเวลาแล้วที่จะขอทรัพยากรอันมีค่าเหล่านี้คืนเพื่อมาเติมเต็มบ้านเกิดให้ทัดเทียมคนอื่นเขาบ้าง ไม่ว่าทักษะที่ติดตัวกลับมาจะอยู่ในหมวดภาคการผลิต หรือภาคบริการ ทุกคนล้วนมีความสำคัญที่จะส่งเสริมศักยภาพบ้านตัวเองให้เดินต่อไปข้างหน้า คนรุ่นใหม่ที่เติบโตมาพร้อมกับเทคโนโลยีไม่จำเป็นต้องเข้าเมืองเพื่อทำงานแลกเงินอีกต่อไปแล้ว พวกเขาอาจมีรายได้ที่น้อยกว่า แต่ก็มีรายจ่ายที่น้อยกว่าเช่นกัน แถมยังเก็บผักเก็บหญ้ากินได้ในบางมื้อแบบไม่ต้องเสียเงินสักบ้าน พื้นที่ก็กว้างขวางกว่า อยากกินอะไรแปลก ๆ ก็สั่งเอา มีอย่างเขาเหมือนกัน ตรงนี้อยู่ที่ว่าภาครัฐจะให้ความสำคัญมากน้อยแค่ไหนในการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ ทั้งในสถาบันการศึกษา และการส่งเสริมในชุมชนต่าง ๆ แต่อย่าลืมว่าอย่ารอ ชุมชนไหนเข้มแข็งพอและไปได้ให้ไปก่อนเลย Fail fast, fail forward เหมือนพวกสตาร์ทอัพ ล้มรอบนี้ยังไงก็คุ้ม
credit: puwanai / Shutterstock.com
ต่อไปนี้ใครจะพูดถึงเรายังไงก็ช่างเขา บ้านเรามีของดีอยู่กับตัวอย่าได้ตกใจ ราคาที่ดินก็ขึ้นดีอีหลี จับมือกันไว้ให้เข้มแข็งแล้วคุยกันว่าจะพัฒนาการท่องเที่ยวเพื่อรองรับความเจริญในอนาคตยังไง เหมือนที่เขาว่า
“ไผว่าอีสานแล้ง สิจูงแขนเพิ่นไปเบิ่ง น้ำของไหลอยู่จ้นๆ มันสิแล้งบ่อนจั่งได๋
ไผว่าเมืองอีสานฮ้าง สิจูงแขนเพิ่นไปเบิ่ง วัฒนธรรมยังโจ้โก้ มันสิฮ้างบ่อนจั่งได๋
ไผว่าอีสานเศร้า สิจูงแขนเพิ่นไปเบิ่ง เสียงแคนดังจ้นๆ เสียงพิณห่าวโดดโด่ง มันสิเศร้าบ่อนจั่งได๋”
มาเด้อมาพี่น้อง มาซ่อยกันแหน่ให้อีสานบ้านเฮาเจริญนำกันเด้อ
Source:
• https://www.bot.or.th/Thai/BOTMagazine/Pages/256402LocalEconomy.aspx
• https://www.thansettakij.com/economy/508123
• https://www.creativethailand.org/new/article/business/32627/th#LOOK-ISAN-NOW-30
• https://www.matichon.co.th/economy/news_3071979
• https://bit.ly/3iKzHMW
• https://www.longtunman.com/25407
• https://www.bangkokbiznews.com/columnist/971669
• https://www.bot.or.th/Thai/MonetaryPolicy/RegionalEconomy/DocLib14/2564
• https://www.prachachat.net/local-economy/news-587555
• https://www.statista.com/statistics/1154544/thailand-growth-of-revenue-per-available-room-of-hotels-by-region/
