ไม่น่าเชื่อว่าปัจจุบัน Disaster Tourism หรือการท่องเที่ยวภัยพิบัติ กลายเป็นกระแสที่มีคนสนใจ ทั้งนักวิชาการ นักท่องเที่ยวและชุมชน แต่ส่วนใหญ่มักจะเป็นตลาดเฉพาะกลุ่ม (Niche Market) ซึ่งดึงดูดนักท่องเที่ยวเพียงบางกลุ่มเท่านั้น และเพราะ ‘ภัยพิบัติ’ ไม่เข้าใครออกใคร ความพร้อมของกายและใจจึงเป็นสิ่งที่เราต้องพกพาระหว่างออกเดินทางด้วยทุกครั้ง

ยินดีที่ได้รู้จัก ท่องเที่ยวภัยพิบัติ

‘Disaster Tourism’ บ้างก็เรียกนิยามการท่องเที่ยวแบบนี้ว่า ‘Dark Tourism’ หมายถึงการท่องเที่ยวบริเวณที่เคยเกิดภัยพิบัติธรรมชาติ บางครั้งอาจมีการเข้าไปช่วยเหลือผู้ประสบภัยร่วมด้วย ไม่ว่าจะเป็นน้ำท่วม แผ่นดินไหว สึนามิ หรือท่องเที่ยวในสถานที่ซึ่งเกิดจากภัยโดยมนุษย์โดยตรง เช่น มลภาวะ ปรมาณู กัมมันตภาพรังสีรั่วไหล แก๊สระเบิด ตึกถล่ม ฯลฯ

เราจะเที่ยวกันยังไงล่ะ?

อาจไม่ใช่เรื่องแปลกหากกฎมีไว้แหกสำหรับนักท่องเที่ยวบางประเภท แต่จะดีกว่าไหมหากคุณท่องเที่ยวภัยพิบัติไปพร้อมกับความรับผิดชอบ ไม่ว่าคุณจะเป็นแบคแพคเกอร์ นักแอดเวนเจอร์ นักสำรวจ จะต้องเคารพให้เกียรติกับสถานที่ ผู้คนและกิจกรรม โดยยอมรับกฎระเบียบเพื่อความปลอดภัยของทุกฝ่าย และศึกษาความเป็นมาหรือข้อมูลเบื้องต้นก่อนจะเดินทางเข้าไปให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้

สำคัญคือเราควรต้องตระหนักว่า ภัยพิบัติเป็นเรื่องไม่แน่นอน การเตรียมความพร้อม ทั้งเสื้อผ้า อุปกรณ์จำเป็นในการเดินทาง จึงเป็นสิ่งสำคัญเสมอก่อนออกเดินทางแต่ละครั้ง เพราะหากนึกถึงการเตรียมรับมือกับภัยพิบัติที่มีแนวโน้มจะเกิดสูงขึ้นเรื่อยๆ การเปลี่ยนวิธีคิดในการเที่ยว ปรับมุมมองเรื่องภัยพิบัติเข้าไปด้วย เป็นสิ่งที่นักท่องเที่ยวทุกประเภทจะต้องนึกถึงอยู่เสมอ และควรคำนึงเป็นสิ่งที่ปฏิบัติอย่างเคร่งครัด

ขณะที่ทัวร์เชอร์โนบิลซึ่งเป็นพื้นที่ประสบเหตุโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ระเบิดทางตอนเหนือของยูเครน ก็ได้เปิดให้นักท่องเที่ยวได้เข้าชม โดยสำนักข่าวแห่งชาติยูเครน ระบุว่าในปี 2018 มีนักท่องเที่ยวจากทั่วโลกแวะเวียนมายังเชอร์โนบิลราว 60,000 คน แม้จะมีเพียงบางส่วนที่เข้าไปได้และมีการจำกัดระยะเวลาก็ตาม

ด้านการท่องเที่ยวยูเครน กล่าวเช่นกันว่า ปีนั้นมีการจองทัวร์เที่ยวเชอร์โนบิลเพิ่มขึ้นถึงร้อยละ 30 นอกจากนี้ทั่วโลก นอกจากเชอร์โนบิลแล้ว ยังมีสถานที่หลายแห่งในฮาวายไม่ว่าจะเป็นพิพิธภัณฑ์สึนามิแปซิฟิกที่เมืองไฮโล หรือท่าเรือเพิร์ลฮาเบอร์ กราวด์ ซีโร่ ในนิวยอร์ก อดีตพื้นที่เรือนจำ ก็ได้เปิดพื้นที่ให้คนทั่วไปได้เยี่ยมชมในปัจจุบัน

ส่วนในแดนปลาดิบอย่างญี่ปุ่นที่มีพื้นที่ภัยพิบัติจำนวนมาก ถ้าพื้นที่สงครามก็เช่น โอกินาวา อิโวะโตะ หรือฮิโรชิม่าและนางาซากิ ซึ่งเคยถูกทิ้งระเบิดนิวเคลียร์หรือปราสาทคุมะโมะโตะที่ได้รับความเสียหายอย่างหนักจากแผ่นดินไหว ก็แปรเปลี่ยนพื้นที่ตัวเองให้กลายเป็นสถานที่ท่องเที่ยว ผ่านการระลึกถึงเหตุการณ์ที่ผ่านมา

นอกจากนี้ยังมี ปอมเปอี สุสานใต้ลาวานครแห่งความตาย ในแคว้นคัมปาเนีย ในกรุงโรมอิตาลี ที่บางคนถึงกับตั้งใจไปสักครั้งก่อนตาย และแหล่งท่องเที่ยวมรดกโลก จัตุรัสบัคตาปูร์ ดูร์บาร์ ของเนปาลก็ได้รับความสนใจดึงดูดนักท่องเที่ยวเข้าไปอย่างท่วมท้นภายหลังเกิดแผ่นดินไหวครั้งรุนแรงในรอบ 80 ปีเมื่อ 5 ปีก่อน

ในเมืองไทย…มีไหม?

สำหรับบ้านเราที่เห็นได้ชัดจากการเพิ่มขึ้นของนักท่องเที่ยวที่ไปเยี่ยมถ้ำหลวงขุนน้ำนางนอน จังหวัดเชียงราย สืบจากเมื่อทางการได้เปิดให้นักท่องเที่ยวได้เข้าชม หลังเหตุการณ์ทีมหมูป่าได้ผ่านพ้นมาแล้ว

ไม่เพียงเท่านั้นภาคใต้ก็มีหลายสถานที่เป็นจุดร่วมรำลึกเหตุการณ์อย่าง อนุสรณ์สถานสึนามิ เรือ ต 813 ตั้งอยู่ที่ บ้านบางเนียง อำเภอเขาหลัก จังหวัดพังงา ซึ่งเป็นบริเวณประสบกับคลื่นยักษ์สึนามิครั้งรุนแรงที่สุดในประเทศไทย เมื่อปี 2547

ส่งเสริม สนับสนุน…

การถอดบทเรียนของสถานที่ต่างๆ ซึ่งเคยได้รับผลกระทบและเกิดภัยพิบัติแต่ละแห่ง ต่างมีรูปแบบ การจัดการและสร้างกิจกรรมที่หลากหลาย มีทั้งเหมือนและแตกต่างกัน อาทิ การจัดทำและเผยแพร่ข้อมูลประกอบความรู้ที่ถูกต้อง โดยจัดแสดงนิทรรศการในรูปแบบต่างๆ ทั้งการโปรโมทผ่านสื่อ การจำลองห้องและข้าวของที่เหลืออยู่ จัดทำวิดีโอ ทำสเปเชี่ยลเอ็กเฟ็กต์ จำลองการสั่นสะเทือนจากแผ่นดินไหว ฯลฯ หรือสร้างเป็นภาพยนตร์ แอนนิเมชั่น เพื่อส่งต่อให้คนรุ่นหลังได้เห็นเหตุการณ์จำลอง ซึ่งเคยเกิดขึ้นจริง

บางแห่งสร้างสรรค์กิจกรรมที่ส่งเสริมสัมพันธภาพ การสร้างความเข้าใจ เกื้อกูลซึ่งกันและกัน สร้างความตระหนักรู้ ฟื้นฟูและต่อยอดสิ่งที่มีในท้องถิ่นให้เป็นกิจกรรมเวิร์คชอป ทำ CSR จำหน่ายสินค้าที่ระลึกสินค้าท้องถิ่นฯลฯ

อย่างไรก็ตาม ในมุมมองของผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องด้านการท่องเที่ยวได้ให้ความเห็นในมิติต่างๆ เกี่ยวกับมุมมองด้านการท่องเที่ยวภัยพิบัติว่า ควรเริ่มหลังจากช่วงเวลาการรับมือภัยพิบัติ เพื่อไม่ให้กระทบต่อการช่วยเหลือและฟื้นฟู ซึ่งจะช่วยส่งเสริมรายได้และสร้างประโยชน์ให้กับชุมชนท้องถิ่นนั้นๆ หรือหมายถึง ผู้ดำเนินการและผู้จัดการด้านท่องเที่ยวควรเป็นคนในพื้นที่เอง เพราะเหตุร้ายเหล่านี้ จะกลายเป็นสิ่งระลึกเรื่องราวหรือ Storytelling ที่ตรงไปตรงมาและจริงใจอย่างที่สุด ในการถ่ายทอดบอกกล่าวผู้มาเยือน รวมถึงสิ่งสำคัญคือ การสร้างความตระหนักร่วมกัน ผ่านความรู้สึกและสิ่งที่ได้สัมผัสด้วยสายตาตัวเอง โดยเฉพาะเรื่องราวของภัยธรรมชาติที่ใครๆ ต่างไม่คาดคิด…

ที่มา

• https://www.researchgate.net/publication/330846474_karthxngtheiyw_phayphibati
• https://www.tatreviewmagazine.com/article/disaster-tourism
• https://www.gotokyo.org/th/spot/484/index.html