อนิเมะที่สมจริง

มิยาซากิเป็นแอนิเมเตอร์ ผู้กำกับ ผู้แต่ง และผู้เขียนบทที่เป็นผู้ร่วมก่อตั้ง Studio Ghibli ค่ายอนิเมะที่ได้ฉายาว่าเป็นวอลท์ ดิสนีย์แห่งญี่ปุ่น ผลิตผลงานยอดนิยมระดับนานาชาติ อย่างเช่น Spirited Away และ Princess Mononoke พร้อมกับวิสัยทัศน์ที่ไม่เหมือนใคร และโดนใจแฟนๆ ทั่วโลก

ตลอดชีวิตการทำงานกว่า 5 ทศวรรษ เขารักษาปรัชญาศิลปะที่มีความเชื่อมโยงและลึกซึ้ง แม้ยุคสมัยจะเปลี่ยนไป แอนิเมเตอร์หลายคนหันมาใช้โปรแกรมซอฟต์แวร์เพื่อสร้างงานศิลปะดิจิทัล แต่มิยาซากิกลับยังรักษาและให้ความสำคัญกับอนิเมะที่วาดด้วยมือ เช่นเดียวกับสไตล์ที่ชัดเจน

ภาพยนตร์ทุกเรื่องของสตูดิโอ จิบลี มีเอกลักษณ์ที่ทำให้เกิดความสมดุลระหว่างแฟนตาซีและความสมจริง ในโลกของจินตนาการ ความท้าทายของแอนิเมเตอร์คือการสร้างองค์ประกอบขึ้นใหม่ทั้งหมด และนี่คือความโดดเด่นของสตูดิโอ จิบลี ผลงานของพวกเขาแสดงให้เห็นถึงความเชี่ยวชาญด้านเทคนิคและความใส่ใจในรายละเอียดอย่างเข้มงวดในทุกฉาก โลกในภาพยนตร์ของจิบลีจึงให้ความรู้สึกที่สัมผัสได้และสมจริง

“อนิเมะอาจพรรณนาถึงโลกสมมติ แต่ถึงกระนั้นผมก็เชื่อว่าแก่นแท้ของมันต้องมีความสมจริง แม้โลกในภาพจะเป็นเรื่องโกหก แต่เคล็ดลับคือการทำให้มันดูเหมือนจริงที่สุด พูดง่ายๆ คือ แอนิเมเตอร์ต้องสร้างเรื่องโกหกที่ดูเหมือนว่าผู้ชมตัวจริงจะคิดว่าโลกที่ปรากฏอาจมีอยู่จริง” ครั้งหนึ่ง มิยาซากิ เคยกล่าวเอาไว้

ยกตัวอย่างใน Spirited Away โรงอาบน้ำให้ความรู้สึกมีชีวิตชีวาและเหมือนจริง ทำให้เราเชื่อว่ามันมีอยู่จริงในบริบทโลกของ Spirited Away เพราะมันถูกสร้างขึ้นมาอย่างดี มีพนักงานที่มีงานต้องทำ ห้องนอน เตาถ่านที่ใช้ความร้อนในห้องอาบน้ำ สบู่ชนิดต่างๆ สำหรับ ลูกค้าที่แตกต่างกัน แม้กระทั่งการเรียกสบู่บางชนิดสำหรับอาบน้ำ ด้วยรายละเอียดเหล่านี้ทำให้รู้สึกเหมือนมีเรื่องราวที่เล่าไม่หมดอยู่เบื้องหลังตลอดเวลา อีกทั้งยังถ่ายทอดอารมณ์ ลักษณะนิสัยของตัวละครผ่านความใส่ใจในรายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ ของพฤติกรรม

องค์ประกอบที่ละเอียดอ่อนเหล่านี้เองทำให้ตัวละครของ จิบลี รู้สึกเหมือนจริง! และคว้ารางวัลออสการ์สาขาภาพยนตร์แอนิเมชั่นยอดเยี่ยมได้ในปี 2002

ปรัชญาการใช้ชีวิต

ผลงานจากสตูดิโอ จิบลี ไม่เพียงเป็นงานศิลปะอนิเมะที่เต็มไปด้วยจินตนาการอันลึกล้ำ แต่ยังสอดแทรกด้วยปรัชญาการใช้ชีวิตได้อย่างแนบเนียน แฝงสัญลักษณ์ให้ตีความ เข้ากับความเชื่อและประสบการณ์ในชีวิตประจำวัน

ความเชื่อหลักๆ ของศิลปะจากมิยาซากิ คือการบอกเล่าเรื่องราวความยากลำบากและความท้าทายของมนุษย์ ตลอดจนการค้นพบตนเองและชัยชนะ อนิเมะจิบลีอาจมีบทเรียนแตกต่างกันไป แต่ทุกเรื่องล้วนมีแนวคิดในการใช้ชีวิตร่วมอยู่

Roger Ebert นักวิจารณ์ภาพยนตร์ที่ได้รับการยอมรับคนหนึ่ง กล่าวถึงภาพยนตร์จิบลีว่า แฝงไว้ด้วยแนวคิดด้านมนุษยนิยม (คุณค่าและความสำคัญของความเป็นมนุษย์) อย่างลึกล้ำของมิยาซากิ ซึ่งไม่ใช่การเข้าใจเรื่องศีลธรรมง่ายๆ… คุณจะไม่พบกับเรื่องราวความรักในฮอลลีวูด (แอนิเมชั่นหรืออื่นๆ) มากนัก

ใครที่เป็นสาวกก็คงรู้ดีถึงโลกแห่งจินตนาการของสตูดิโอ จิบลี ทั้งมังกรบิน คาถา วิญญาณ และปราสาทที่มีชีวิตที่ช่วยพาไปสู่โลกที่คิดไม่ถึง แฝงด้วยการนำเสนอว่าความปรารถนาของเราที่จะเอาชนะและบรรลุสิ่งที่เป็นไปไม่ได้นั้นไม่มีขีดจำกัดนั้น เช่น ในเรื่อง Spirited Away ตัวเอกของเรื่อง Chihiro ต่อต้านความคาดหวังและเอาชนะในโลกวิญญาณ สะท้อนแนวคิดว่า หากเธอทำได้ ก็ไม่มีเหตุผลใดที่เราจะทำไม่ได้ในโลกใบนี้ของเรา หรือเรื่อง Grave of the Fireflies (สุสานหิ่งห้อย) ที่สะท้อนภาพโศกนาฏกรรมอันน่าเศร้าของสงครามโลกครั้งที่ 2 ที่ส่งผลกระทบต่อชีวิตผู้คนจำนวนมาก

การตอบสนองของตัวละครที่มีต่อความทุกข์ยาก การเปิดเผยตัวตนและจิตวิญญาณที่แท้จริง รวมไปถึงความอดทน การต่อสู้ แสดงถึงความมุ่งมั่นและยืดหยุ่น คือสิ่งที่มิยาซากิ พยายามสอดแทรกอยู่ในผลงาน และไม่มีคำใดจะอธิบายความเชื่อของได้ดีไปกว่าคำพูดของเขาเอง

“จงเชื่อมั่นในตัวเอง หากคุณคิดแบบนี้ ไม่ว่าคุณจะอยู่ที่ไหนก็ไม่มีอะไรต้องกลัว”

ส่งสาร “รักษ์โลก”

ผู้ที่รู้จักและชื่นชอบภาพยนตร์ของสตูดิโอ จิบลี จะทราบดีว่าความมหัศจรรย์และสวยงามของธรรมชาติคือธีมที่เกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่าในอนิเมะของพวกเขา ภาพผืนป่าอันเขียวขจี ป่าเก่าแก่ที่เป็นที่อยู่ของสิ่งมีชีวิตสุดน่าทึ่ง ดอกไม้ที่พลิ้วไหวสร้างอย่างงดงาม ความใส่ใจในรายละเอียดเหล่านี้สะท้อนถึงความเคารพอย่างสูงของมิยาซากิที่มีต่อธรรมชาติ แต่เขาก็ไม่ชอบให้เรียกว่า นักอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม

ภาพยนตร์จิบลีไม่ได้ตะโกนว่า “ต้องทำสิ่งนี้เพื่อช่วยโลก” หรือ “นี่คือโอกาสสุดท้าย!” แต่พวกเขาเสนอลมหายใจของสายลม กิ่งไม้ที่แผ่กิ่งก้านออกมาช่วยสะกิดให้ชื่นชมกับธรรมชาติรอบตัว และปลุกจิตสำนึกในเรื่องสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศต่างๆ ผ่านเรื่องราวที่เกิดขึ้นในภาพยนตร์

โลกของธรรมชาติในภาพยนตร์ของจิบลีเป็นมากกว่าแค่ฉากหนัง แต่ถูกสร้างมาเป็นสัญลักษณ์ของความเป็นไปได้ที่ไร้ขอบเขต ตั้งแต่เทพหมาป่าที่ออกสำรวจโลกของเจ้าหญิง Mononoke ไปจนถึง Totoro อันเป็นที่รักของคนทั่วโลก หรือทะเลแห่งความเสื่อมโทรมที่มีทั้งสวยงามและมีพิษ กระตุ้นให้คิดถึงผลกระทบที่เลวร้ายของความโลภและระบบทุนนิยม

อนิเมะจิบลีไม่ได้บอกให้เราปกป้องสิ่งแวดล้อม เพราะเราต้องทำ หรือเพราะมันเป็นสิ่งที่ถูกต้องที่ต้องทำ แต่กำลังขอให้เราทำเพราะมันสวยงาม เพราะมันทำให้เรามีความสุข เพราะมันกระตุ้นความเคารพและการมีลมหายใจร่วมกับธรรมชาติ

นิทรรศการที่มีชีวิต

นอกจากการสร้างอนิเมะที่สอดแทรกปรัชญาและข้อคิดในการใช้ชีวิตมากมายแล้ว สตูดิโอ จิบลี ได้เปิดพิพิธภัณฑ์จิบลี (Ghibli Museum) ที่เมืองมิตากะ ในกรุงโตเกียว เมื่อปี 2544 โดยการรวบรวมผลงานทั้งในอดีตและปัจจุบันมาจัดแสดง พร้อมการออกแบบเพื่อให้ผู้เข้าชมรู้สึกเหมือนเป็นตัวละครหลักในเรื่องราว

ไม่เพียงแค่การจำลองฉากดังจากภาพยนตร์เรื่องต่างๆ เช่น รถบัสแมวจาก My Neighbor Totoro หุ่นยนต์ทหารจาก Castle in the Sky หากยังไม่มีแผนที่โดยละเอียดหรือเส้นทางที่กำหนดไว้ล่วงหน้าภายในพิพิธภัณฑ์ ด้วยแนวคิดให้ผู้เข้าชมควรได้เดินชมอย่างอิสระภายในพื้นที่ เมื่อผ่านทางเข้ามาสู่โถงกลาง ที่ชวนให้นึกถึงบรรยากาศของโรงอาบน้ำจากเรื่อง Spirited Away จากนั้นผู้ชมสามารถปล่อยให้ความอยากรู้อยากเห็นนำทางพาไปยังจุดที่สนใจ สำรวจและเพลิดเพลินกับพิพิธภัณฑ์ได้อย่างเต็มที่

มากกว่านั้นนอกจากนิทรรศการถาวร “Where a Film Is Born” ซึ่งประกอบด้วยห้องเล็กๆ 5 ห้อง เรียนรู้ตั้งแต่เบื้องหลังการผลิตภาพยนตร์แอนิเมชั่น ความสุข การต่อสู้ที่เกิดขึ้น ซึ่งรวมถึงห้องทำงาน สตอรีบอร์ดและภาพสเก็ตช์ต่างๆ ของมิยาซากิแล้วยังมีนิทรรศการพิเศษ ที่จะมีการเปลี่ยนแปลงอยู่เป็นประจำ เพื่อความแปลกใหม่และน่าสนใจอยู่เสมอ เช่นเดียวกับ การฉายหนังสั้นของสตูดิโอ จิบลีในโรงละคร

เพราะความตั้งใจของมิยาซากิ คือ การสร้างพิพิธภัณฑ์ที่น่าสนใจและผ่อนคลายจิตวิญญาณ สามารถค้นพบอะไรได้มากมาย ยึดหลักปรัชญาที่ชัดเจนและสอดคล้องกัน มีความเพลิดเพลิน สร้างความรู้สึกเต็มอิ่มให้ผู้เข้าชมเมื่อออกไปมากกว่าตอนเข้ามา ไม่โอ่อ่า หรูหรา ฟู่ฟ่าหรืออึดอัด เป็นอาคารที่ให้ความรู้สึกอบอุ่น สายลมและแสงแดดไหลผ่านได้อย่างอิสระ เต็มไปด้วยความคิดและความท้าทายใหม่ๆ

ไม่ใช่…พิพิธภัณฑ์อวดรู้ พิพิธภัณฑ์เย่อหยิ่ง พิพิธภัณฑ์ที่ปฏิบัติต่อเนื้อหาราวกับว่ามีความสำคัญมากกว่าผู้คน หรือแสดงผลงานที่ไม่น่าสนใจราวกับว่ามีความสำคัญ

ด้วยปรัชญาและแนวคิดของมิยาซากิและสตูดิโอ จิบลีนี้ เราเชื่อว่านิทรรศการ ‘THE WORLD OF STUDIO GHIBLI’S ANIMATION EXHIBITION BANGKOK 2023’ ที่กรุงเทพฯ ในครั้งนี้ ไม่เพียงจะสร้างความสุขให้กับสาวกจิบลีเท่านั้น แต่ยังน่าเรียนรู้และค้นหาสำหรับทุกเพศทุกวัย

ไม่ว่าจะเป็นเด็กที่หลงใหลในโลกแห่งสิ่งมหัศจรรย์ หรือผู้ใหญ่ที่มองหาคุณค่าและทางเลือกในการใช้ชีวิตอย่างมีความหมาย

ที่มา

https://faroutmagazine.co.uk/hayao-miyazaki-core-principle-anime/
https://babylonradio.com/the-humanist-lessons-of-studio-ghibli/
https://bigthink.com/high-culture/studio-ghibli/
https://www.thecambridgelanguagecollective.com/arts-and-culture/hayao-miyazaki-studio-ghibli-and-the-environmental-message
https://www.tokyoupdates.metro.tokyo.lg.jp/en/post-842/