จุดเปลี่ยน

“ผมเป็นเด็กบุรีรัมย์ เติบโตมาในครอบครัวที่มีคุณพ่อเป็นช่างไม้ พี่สาวเป็นวิศวกร กลายเป็นแรงบันดาลใจอยากสร้างบ้านเป็นเหมือนคุณพ่อ แต่ด้วยรู้ตัวเองว่าไม่ได้เก่งเลขมากนัก บวกกับชอบวาดรูปอยู่แล้ว เลยมองว่าสถาปนิกน่าจะเหมาะกับเรามากที่สุด” แก้ว เปิดบทสนทนาด้วยจุดเริ่มต้นในเส้นทางสถาปนิก

ระหว่างเรียนคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น เขาเข้ามาฝึกงานในกรุงเทพฯ ทุกปี ตั้งแต่ปี 1-3 ก่อนจะรู้ว่าไม่เหมาะกับตัวเอง เมื่อถึงปี 4 ที่ต้องฝึกงานจริงๆ จึงลองเลือกไปภูเก็ต ปรากฎว่ารู้สึกชอบและเข้ากับไลฟ์สไตล์ของตัวเองที่ผูกพันกับธรรมชาติมากกว่า เมื่อเรียนจบจึงตัดสินใจมาทำงานที่นี่

แก้วเล่าว่า ในช่วงแรกๆ ของอาชีพก็ไม่ต่างกับสถาปนิกทั่วไปที่ออกแบบตามความต้องการของลูกค้า โดยเน้นงานแนวโมเดิร์นที่เป็นความชอบส่วนตัวจากการติดตามดูงานของต่างประเทศ กระทั่งมีโอกาสได้สร้างบ้านให้ลูกค้าชาวต่างชาติคนหนึ่งในภูเก็ต ด้วยความชอบสไตล์โมเดิร์น จึงนำมาใช้ในการออกแบบเป็นกล่อง กระจกเยอะๆ คิดว่าเท่มากในตอนนี้ แต่พอสร้างเสร็จกลับอยู่ไม่ได้ กลายเป็นเตาอบ แทนที่จะได้มองวิวทะเลสวย ต้องปิดม่านเปิดแอร์ตลอดเวลา

“มันเกิดคำถามว่า เราทำอะไรลงไป เรียนมาตั้ง 5 ปี กลายเป็นความรู้สึกผิด เป็นเหมือนแผลในใจที่เราอยากแก้ไขมันให้ได้”

ปัญหาในครั้งนั้นเป็นจุดเปลี่ยนทำให้แก้วมีแนวคิดในการออกแบบใหม่และตัดสินใจไปเรียนต่อปริญญาโทด้านการออกแบบนิเวศสถาปัตย์ ที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และยิ่งอินกับเรื่อง Passive Design หรือการออกแบบอาคารให้สอดคล้องกับสิ่งแวดล้อม เมื่อเรียนจบจึงตัดสินใจเปิดบริษัทตัวเองในนาม ECO Architect ด้วยความตั้งใจว่า “บ้านทุกหลังที่ออกแบบจะต้องอยู่สบายและต้องหายใจร่วมกับธรรมชาติ พึ่งพาและเติบโตไปด้วยกัน”

Design by Climate

ย้อนไปเมื่อเกือบ 20 ปีก่อนในวันที่กระแสสถาปัตยกรรมสีเขียวยังไม่ถูกพูดถึงมากนักในสังคมไทยเหมือนปัจจุบัน แก้วยอมรับว่าปีแรกแทบไม่มีลูกค้าคนไทยเลย แต่ก็ไม่อาจทำลายความมุ่งมั่นตั้งใจในการออกแบบเพื่อสภาวะการอยู่สบาย บนพื้นฐานการเคารพในความเป็นธรรมชาติ หรือที่เรียกกันว่า Design by Climate

“เราไปออกแบบที่ไหนก็จะพยายามศึกษาสภาพอากาศ สภาพแวดล้อมโดยรอบ กระแสลม แสงแดดเป็นอย่างไร จะอยู่กับเขาด้วยความเคารพและเปิดรับคุณค่าจากธรรมชาติที่ส่งมาได้อย่างไร” แก้ว เล่าถึงกระบวนการแรก “จริงๆ แล้วธรรมชาติมีประโยชน์กับเรามาก ทั้งดิน น้ำ ลม ไฟ แค่เราต้องรู้จักเลือกนำมาใช้และปกป้อง เช่น ดวงอาทิตย์มีทั้งความร้อนและแสง เราจะเลือกรับแสงอย่างไร โดยไม่เอาความร้อนเข้ามาในอาคาร”

แก้วบอกเราว่า หัวใจของการออกแบบบ้านที่หายใจร่วมกับธรรมชาติ สิ่งสำคัญอย่างแรกคือความร้อนจากดวงอาทิตย์และความชื้นในอากาศที่สะสมอยู่ในห้อง ต้องแก้ปัญหาสองเรื่องนี้ให้ได้ ทำอย่างไรถึงจะป้องกันความร้อนจากดวงอาทิตย์ และแสงที่เข้ามาต้องเป็นแสงเย็น และอย่างที่สอง การระบายอากาศที่ดี ถ้าห้องอับชื้น ความชื้นจะอยู่คู่กับความร้อน จึงต้องระบายออกให้เร็วที่สุดเพื่อไม่ให้ความร้อนสะสม

“วิธีการง่ายๆ คือ กันความร้อนจากแสงแดด และระบายความชื้นออกจากห้องให้ได้ ทำให้เกิดกระแสลมเย็นที่มีความเร็วลมที่พอเหมาะ ทิศทางการวางอาคารจึงมีความสำคัญ ดั่งคำที่โบราณที่เขาบอกไว้ว่า ปลูกเรือนอย่าขวางตะวัน เราก็พิสูจน์มาแล้วด้วยการใช้เทคโนโลยีคำนวณแรงลม 8 ทิศทางว่ามันเป็นจริง”

พูดคุยกับธรรมชาติ

เมื่อแก่นสำคัญคือการเคารพธรรมชาติและสภาพแวดล้อมในแต่ละที่ที่มีข้อจำกัดและปัญหาแตกต่างกันไป ความท้าทายจึงหนีไม่พ้นการพูดคุยกับธรรมชาติที่อยู่รอบๆ โดยไม่ไปทำลายเขาและให้เขาดูแลเรา ใช้ประโยชน์ร่วมกัน

เจ้าของ ECO Architect ยกตัวอย่างหนึ่งในงานยากที่สุดอย่าง Baan Loylom ของลูกค้าชาวต่างชาติที่มีโจทย์เป็นบ้านชั้นเดียวสำหรับชีวิตเกษียณและไม่ต้องการเปิดแอร์ แต่เมื่อลงไปสำรวจสถานที่จริงปรากฏว่าเป็นไปได้ยากมาก เพราะพื้นที่อยู่ในหุบเขา ซึ่งไม่มีลมผ่านเลยและยุงเยอะมาก

“เราใช้โดรนบินจากระดับ 12 เมตรตามที่กฎหมายกำหนดลงมา เพื่อวัดความเร็วที่สามารถอยู่ได้สบายจริงๆ พบว่า พอต่ำกว่า 8 เมตรไม่มีลมเลย กลายเป็นต้องยกบ้านให้ลอยสูง 8 เมตร เป็นบ้านใต้ถุนสูง เพื่อรับกระแสลมและใช้ลิฟต์ในการเข้าถึง”

ความท้าทายอีกอย่างคือลูกค้าต้องการหันหน้าหาทิศตะวันตก เป็นวิวทะเลที่ดีแต่ร้อนมาก ซึ่งเป็นแผลเก่าของแก้ว ครั้งนี้เขาเลือกทำหลังคาห้องนั่งเล่นยื่นยาวออกไป 7 เมตร และลูกค้าแฮปปี้มาก เพราะตอบโจทย์ทุกเรื่อง ทั้งบ้านชั้นเดียวและไม่ต้องเปิดแอร์ แถมการมีหลังคาขนาดใหญ่ยังสามารถติดตั้งโซลาร์เซลล์และเก็บกักน้ำฝนไว้ใช้ได้ถึง 4 เดือน ด้วยการติดตั้งถังเก็บน้ำใต้ดินขนาด 50 คิว ขณะที่อีก 8 เดือนฝนตก ทำให้บ้านหลังนี้สามารถอยู่ได้ด้วยตัวเอง โดยไม่ต้องพึ่งน้ำประปาและไฟฟ้าเลย ส่วนพื้นที่ใต้ถุนส่วนหนึ่งก็ทำเป็นสวนผัก ด้านบนก็มีพื้นที่ปลูกมะละกอและอื่นๆ ได้อีก

“ถือเป็นงานยากมาก แต่ก็ชอบมากเช่นกัน เพราะค่อนข้างมีความยั่งยืนเลย”

ผลงานที่พอดี

ไม่ใช่แค่การอยู่สบายและหายใจร่วมกับธรรมชาติเท่านั้น แต่แนวทางของ ECO Architect ยังรวมถึงการดูแลพึ่งพากันและกันระหว่างมนุษย์ สถาปัตยกรรมและธรรมชาติบนพื้นฐานของคำว่า ‘พอดี’

“นอกจากจะวางพื้นที่ต่างๆ ให้พอดีกับงาน ใช้ประโยชน์จากธรรมชาติให้พอดีก่อนใช้เทคโนโลยี เพื่อให้ธรรมชาติภายนอกเติบโตไปพร้อมกับบ้านแล้ว การใส่ให้พอดีกับผู้อยู่อาศัยก็เป็นสิ่งสำคัญ เพราะความต้องการของแต่ละคนไม่เหมือนกัน เพื่อให้เขาอยู่ได้อย่างมีความสุข”

แก้วบอกว่า ECO Architect จะมีหลักในการทำงานอยู่ 4 เรื่องด้วยกัน ได้แก่ 1. ECO Proficiency งานทุกงานต้องบอกถึงความเชี่ยวชาญด้านการออกแบบบ้านที่อยู่สบายและประหยัดพลังงาน 2.Human Centric ต้องตอบโจทย์บุคลิกของผู้อยู่อาศัยจริงๆ 3.Vernacular Architecture ต้องมีความเป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นอยู่ในงานนั้นๆ และสุดท้าย Harmony ความกลมกลืนในทุกมิติทั้งในภาษาทางสถาปัตยกรรมและการอยู่ร่วมกันกับชุมชนรอบข้างเพื่อเกิดเป็นสถาปัตยกรรมที่ยั่งยืน

โดยเฉพาะ 2 ข้อสุดท้ายจะเน้นเป็นพิเศษสำหรับการออกแบบโรงแรม คาเฟ่ และการอนุรักษ์ตึกเก่าที่แก้วมองว่า ควรจะมีบุคลิก ภาษา และความเป็นท้องถิ่นของตัวเอง อย่างเช่น Phang Nga Origin Hotel ก็ควรมีบุคลิกแบบพังงา ไม่ใช่เชียงใหม่

“อย่างโรงแรม The Motifs Eco Hotel ที่คว้า 2 รางวัลจากสมาคมสถาปนิกสยามฯ และ Asia Pacific Property Awards เราพยายามศึกษาว่าความเป็นจันทบุรี มีบุคลิกอย่างไร และพบว่าเมืองนี้มีภาพจำว่าเป็นชุมชนริมน้ำที่มีบ้านสูงๆ ต่ำๆ มีลวดลายแบบขนมปังขิง จึงหยิบเอาภาษาและจิตวิญญาณนั้นมาใช้ บวกกับโลเกชันอยู่ในถนนซอยแคบ ต้องมองการอยู่ร่วมกับชุมชน เลยยกใต้ถุนสูงเป็นที่จอดรถใต้โรงแรม แทรกด้วยพื้นที่สีเขียวเพื่ออนาคตต้นไม้โตขึ้นจะได้เป็นพื้นที่สีเขียวของชุมชนไปด้วย เป็นการอยู่ด้วยกันอย่างเกื้อกูล”

อีโคกับอนุรักษ์…รักษาเหมือนกัน

ไม่เพียงแค่การออกแบบเชิงอีโค แต่ระยะหลังบริษัทของแก้ว ยังได้รับโอกาสให้ออกแบบงานเชิงอนุรักษ์ตึกเก่ามากขึ้น

“อีโคกับอนุรักษ์ ผมมองว่าเป็นเรื่องเดียวกัน คือการรักษาเหมือนกัน แค่ต่างกันที่การออกแบบเชิง ECO เป็นการรักษาสิ่งแวดล้อม ส่วนการอนุรักษ์เป็นการรักษาภาพลักษณ์ จิตวิญญาณ ซึ่งมีหลายมิติ นอกเหนือจากการอยู่สบาย ทั้งคติ ความเชื่อ และสถาปัตยกรรมดั้งเดิมที่ต้องบาลานซ์ให้มีความพอดีในทุกองค์ประกอบ”

อย่างเช่นการออกแบบร้าน Kopi Kuapa แก้วเล่าว่า ตอนไปสำรวจสถานที่เป็นแค่ซอกตึกไม่มีหลังคา มีแค่โครงเสาเดิม โดยมีโจทย์ว่าต้องการให้ร้านแห่งนี้ช่วยปลุกความคึกคักกลับมาให้เมือง ดึงให้คนรุ่นใหม่ตระหนักและเห็นคุณค่าในการกลับบ้านเกิด พร้อมกับส่งเสริมการท่องเที่ยวในรูปแบบอาคารที่ไม่ทิ้งบริบทเดิม และให้มีแสงลอดผ่านหลังคา ซึ่งเป็นความรู้สึกประทับใจของเจ้าของร้านเมื่อครั้งมาดูสถานที่

“ความยากของการออกแบบอาคารเชิงอนุรักษ์ คือการอนุรักษ์อาคารเก่าไปพร้อมกับการสร้างสิ่งใหม่ที่ไม่ผิดแผกไปจากบริบทโดยรอบ และจะอยู่ร่วมกับชุมชนอย่างไรให้กลมกลืน”

นอกจากศึกษาหาข้อมูลเกี่ยวกับสถาปัตยกรรมเดิมสไตล์ชิโนยูโรเปียน และพยายามคงความดั้งเดิมไว้ให้มากที่สุด เขาใช้วิธีการหลบตัวอาคารเข้าไปอยู่ด้านหลัง แล้วปล่อยด้านหน้าเป็น public area เพื่อไม่ให้อาคารที่ถูกสร้างขึ้นโผล่หน้าออกมาท่ามกลางตึกเก่าอย่างชัดเจน พร้อมวางหลังคารูป 4 เหลี่ยมเป็นช่วงๆ เพื่อให้แสงลอดผ่านเข้า และเสริมเรื่องกระแสลมเพื่อการประหยัดพลังงานที่ดีขึ้น ด้วยตัวอาคารวางไว้ในทิศทางที่ดีอยู่แล้ว

“ผมรู้สึกว่าภูมิปัญญาเก่าๆ ที่บรรพบุรุษทำมาสามารถนำมาต่อยอดได้ทุกเรื่อง สามารถเล่าเรื่องราวในอดีตจนถึงปัจจุบัน ทำให้เกิดความยั่งยืน แทนที่จะทุบทำลายเราสามารถเอามาเล่าเรื่องใหม่ เสิร์ฟความเป็นปัจจุบันเล็กน้อยก็สามารถต่อยอดเป็นสถาปัตยกรรมปัจจุบันต่อเนื่องไปถึงอนาคตได้ มันสร้างคุณค่าให้กับสิ่งที่เราออกแบบอยู่” แก้วพูดถึงสิ่งที่ได้เรียนรู้จากการออกแบบเชิงอีโคควบคู่ไปกับการอนุรักษ์

เมื่อเราดูแลธรรมชาติ ธรรมชาติจะดูแลเรา

จากผลงานที่ได้รับเสียงชื่นชมและบอกต่อกันปากต่อปากอย่างต่อเนื่อง ทำให้ ECO Architect ค่อยๆ เติบโตขึ้นทีละเล็กละน้อย พร้อมกับกระแสความสนใจเรื่องการออกแบบสถาปัตยกรรมที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้นอย่างชัดเจนในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา

“การหายใจร่วมกับธรรมชาติอาจจะเป็นภาพที่เห็นได้ชัด จับต้องง่าย แต่จริงๆ แล้วสิ่งที่เราคิดคืออยากให้โลกถูกทำลายน้อยลง ฟื้นฟูให้ดีขึ้น โดยเริ่มจากจุดเล็กๆ ที่เราทำอยู่ ให้มันเกิดคุณค่าจากสิ่งรอบตัว เริ่มจากที่อยู่อาศัยก่อนแล้วค่อยไปเกื้อกูลคนรอบข้าง แล้วมันจะค่อยๆ เกิดเป็นวงกว้างไปไกลขึ้น และเมื่อเราดูแลธรรมชาติ ธรรมชาติก็จะดูแลเรา ผมเชื่อแบบนั้น”

อย่างน้อยวันนี้ ECO Architect ก็สะท้อนให้เห็นจากการเดินทางมาไกลกว่าที่คาดไว้มาก มีชื่อเสียงจนต้องเปิดสาขาเพิ่มที่กรุงเทพฯ ได้ 5 ปีแล้ว เพื่อรองรับลูกค้าทั่วประเทศ ถึงอย่างนั้นเขายังคงเรียนรู้ ทดลอง และสนุกไปกับการมอบสถาปัตยกรรมที่อยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างเป็นมิตรในทุกๆ วัน

“ผมไม่เคยคิดว่าเราต้องไปไกลแค่ไหน หรือคว้ารางวัลอะไรมากมาย แค่มีความสุขกับการก้าวเดินไปเรื่อยๆ ผลิตผลงานที่มีคุณค่าต่อทั้งเจ้าของโครงการและคนที่อยู่รอบๆ ได้สร้างบ้านแต่ละหลังสำเร็จ ได้เห็นรอยยิ้มของลูกค้า ก็ถือเป็นรางวัลที่ดีที่สุดแล้ว”

หลายคนอาจจะมองว่าการสร้าง Eco มีต้นทุนสูง แต่เราเริ่มต้นได้จากจุดเล็กๆ พยายามทำความเข้าใจธรรมชาติ ใช้ประโยชน์จากเขาอย่างพอดี อยู่ร่วมกับอย่างเกื้อกูล เหมือนกับที่แก้วพยายามบอกผ่านทุกๆ ผลงาน โลกใบนี้ก็คงน่าอยู่และยั่งยืนขึ้นแน่นอน

ขอบคุณภาพ : ECO Architect