มนุษย์ล้วนแตกสลาย

“ผมชอบเรียนรู้วิถีชีวิตของผู้คน” ยาน กล่าวด้วยรอยยิ้ม เมื่อเราถามว่าอะไรคือแรงบันดาลใจของเขากับการสร้างสรรค์ผลงานศิลปะออกมา

“จริงๆ แรงบันดาลใจมาจากหลายอย่าง ผู้คน สิ่งของ รูปปั้น อะไรก็ตามที่ผมเห็น คือผมเป็นคนชอบดูอะไรไปเรื่อย ทำให้ชอบดูการใช้ชีวิตของผู้คน ชอบดูพวกเขาทำอะไรบางอย่าง อยากรู้ว่าพวกเขาทำไปทำไม? อะไรคือเป้าหมายของพวกเขา?”

ยานบอกกับเราว่า สิ่งเหล่านี้เป็นนิสัยที่เหมือนกับถูกหล่อหลอมมาตั้งแต่เด็ก สมัยอาศัยอยู่ในสังคมบ้านเกิดที่สาธารณรัฐเช็ก

“ผมมีช่วงวัยเด็กที่ยอดเยี่ยมประมาณหนึ่ง ครอบครัวดีกับผมมากและรอบตัวก็มีแต่คนดี แต่ขณะเดียวกันชีวิตผมที่โรงเรียนกลับไม่ดีเอาซะเลย แน่นอนว่า นั่นหมายถึงผมต้องใช้ชีวิตกับคนที่นิสัยไม่ดีด้วย

ประสบการณ์ในวัยเด็กทำให้ยานสนใจชีวิตผู้คน สงสัยว่าอะไรทำให้ใครสักคนเลือกจะเป็นคนดีหรือคนไม่ดี อะไรคือเบื้องหลังที่ทำให้คนแสดงพฤติกรรมบางอย่างออกมา เขาเชื่อว่าทุกอย่างต้องมีอะไรอยู่เบื้องหลัง

“ผมใช้เวลาหลายปีมองคนเหล่านี้ จนพบว่าหลายคนทำตัวนิสัยไม่ดี เพราะมีปัญหาภายในตัวเอง บางคนทำตัวเป็นนักเลงรังแกคนอื่น แต่พอโตขึ้นเราเห็นได้ชัดว่า สิ่งเดียวที่คนเหล่านั้นอยากเอาชนะคือตัวเอง ปัญหาของคนเหล่านี้ก็คือตัวเอง

“ผมยกตัวอย่างแบบนี้ เป็นเรื่องราวที่สำคัญมากของผม ผมเคยไปที่ Techno Club แห่งหนึ่งในยุโรป ผมเจอผู้คนที่เท่มาก แต่งตัวแบบหลุดโลก ชุดแต่งกายล้ำสมัย คนพวกนี้เท่แบบเท่จริงๆ ผมคิดว่าพวกเขาต้องเป็นคนที่เข้มแข็งมากๆ อย่างน้อยพวกเขาก็ทำท่าแบบนั้น

“แต่สุดท้ายผมได้คุยกับพวกเขา ก็พบว่าพวกเขาแตกสลายไม่ต่างจากคนทั่วไป พวกเขาไม่ได้แตกต่างอะไรจากทุกคนบนโลกใบนี้เลย

“ผมคิดว่าเราทุกคนต้องสู้กับอะไรบางอย่างในตัวเราเอง ปิศาจ ศัตรู คุณจะเรียกมันว่าอะไรก็ได้ แต่เราต้องสู้กับมัน สำหรับผม เราไม่มีทางชนะมันได้ เราแค่คนคนเดียว มีจิตวิญญาณ มีหัวใจแค่ดวงเดียว เราไม่ใช่คนพิเศษมาจากไหน?

“ผมเชื่อว่ามนุษย์อ่อนแอได้ และเราไม่จำเป็นต้องทำตัวเข้มแข็ง แข็งแกร่งตลอดเวลา แต่ที่เราเห็นความแข็งกร้าวของผู้คนรอบตัวตลอดเวลา เพราะไม่มีใครอยากให้เห็นด้านอ่อนแอของตัวเอง”

ยานพูดถึงเรื่องนี้แล้วพาเราไปดูผลงานของเขาในนิทรรศการ One Night in Bangkok ที่มี “เสือ” เป็นตัวละครเอกในผลงาน เขาบอกว่า เสือในภาพที่ดูไม่สมประกอบก็เหมือนกับผู้คนในสังคม เสือที่น่ากลัวก็เหมือนกับคนที่ต้องทำตัวเข้มแข็งตลอดเวลา แต่ศิลปินคนนี้ต้องการสะท้อนว่า แม้แต่เสือก็ไม่สมบูรณ์แบบ เพื่อสื่อว่ามนุษย์ไม่จำเป็นต้องสมบูรณ์แบบตลอดเวลาเช่นกัน เราอ่อนแอได้ เจ็บปวดได้ ไม่จำเป็นที่ต้องดีเลิศตลอดเวลา

“ผมอยากนำเสนอเรื่องพวกนี้ออกมา หลายชิ้นงานศิลปะของผมพูดถึงเรื่องพวกนี้ จิตวิญญาณและการแตกสลายของมนุษย์” ยานกล่าว

ท่องเที่ยวค้นหาชีวิต

เราพูดคุยกับยานในมุมที่ลึกซึ้งและจริงจัง ดูเหมือนขัดกับภาพลักษณ์หนุ่มอารมณ์ดี ยิ้มง่ายของเขา แต่ในอีกด้านเขาก็เป็นคนที่ชอบการเดินทาง รักการท่องเที่ยว และหาประสบการณ์เพิ่มมุมมองใหม่ให้ชีวิตอยู่เสมอ

“แรงบันดาลใจในการสร้างงานศิลปะที่ดีที่สุดของผมคือการได้ท่องเที่ยว และภูมิภาคที่ผมชอบมากที่สุดคือเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ผมอยู่ที่นี่มาหลายเดือนแล้ว กรุงเทพฯ เวียดนาม อินโดนีเซีย

“เหมือนที่ผมได้บอกไป ผมชอบมองดูผู้คนซึมซับสิ่งต่างๆ เข้ามา นี่คือสิ่งที่ทำให้ผมรักภูมิภาคนี้ เพราะมีอะไรเยอะแยะมากมายที่มีความพิเศษสำหรับผม”

หลายอย่างในสังคมอาเซียนคือสิ่งที่คนไทยแบบเราเห็นเป็นปกติ แต่ไม่ใช่กับศิลปินจากโลกตะวันตกอย่าง ยาน บิจัน … ข้าวเหนียวมะม่วง ชาเย็น เสือ ก๋วยเตี๋ยว แมวกวัก สิ่งต่างๆ ในภูมิภาคนี้คือโลกใหม่สำหรับเขา และเจ้าตัวก็มีความสุขมากในการตะลุยดินแดนใหม่ หาแรงบันดาลใจสู่งานภาพวาดของเขา

“คุณรู้ไหม งานเหล่านี้ของผมที่ได้แรงบันดาลใจจากโลกตะวันออกไม่สมเหตุสมผลสำหรับผมหรอก แต่สำคัญคือสิ่งเหล่านี้มีตัวตนอยู่จริง และผมก็ยังอยากสะท้อนอะไรพวกนี้ออกมาผ่านงานศิลปะของผมในรูปแบบที่ผมต้องการสื่อสารออกมา

“เพราะฉะนั้น งานของผมจึงเป็นเหมือนโลกอีกใบ โลกที่ไม่เหมือนกับโลกแห่งความจริง แต่เป็นโลกที่ผมสร้างขึ้นมา โลกที่ผมอยากให้เกิดขึ้นจริง ผมพยายามที่จะเชื่อมโลกทั้ง 2 ใบให้ได้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้

สำหรับเขา ความตั้งใจในการนำเสนอเรื่องราวต่างๆ คือสิ่งสำคัญ เพราะการท่องเที่ยวไม่ได้พาแต่เรื่องที่ดีมาหาเขา ประสบการณ์แย่ๆ เจ้าตัวก็เจอบ่อยเช่นกัน แต่สุดท้ายขึ้นอยู่กับว่า ในฐานะคนสร้างสรรค์ผลงานจะหยิบเรื่องราวที่ได้พบเจอ และนำเสนอมุมไหนออกมาให้คนได้เห็น

“เวลาเดินทางไปเที่ยวแต่ละที่มีเรื่องราวให้เราเสมอ แต่ผมยกตัวอย่างตอนไปเที่ยวอินโดนีเซีย ผมเจอคนมากมายที่ทำงานเพื่อแลกกับเงินที่น้อยมากๆ เหมือนกับว่าพวกเขาทำงานทั้งวันแต่ได้เงินค่าจ้างเท่ากับค่ากาแฟแก้วเดียวที่ผมกินในวันนั้น

“สำหรับผมคือเรื่องสำคัญนะ ทำให้ผมมองทุกอย่างทั้งด้านบวกและด้านลบเสมอ ผมไม่ปฏิเสธเลยว่า ตอนผมไปเที่ยวที่นั่นเหมือนสวรรค์ของผมเลย สำหรับคนยุโรปแบบผม ทุกอย่างในอินโดนีเซียถือว่าถูกมาก ผมจะทำอะไรก็ได้ ผมมีความสุขที่นั่น แต่ในขณะที่ผมใช้ชีวิตเหมือนในความฝัน ก็เห็นผู้คนทำงานอย่างหนักเพื่อเอาชีวิตรอด

“มันไม่ได้ทำให้ผมรู้สึกดีเท่าไหร่ในมุมนี้ รู้สึกแย่เลยจริงๆ แล้ว แต่ก็ขึ้นอยู่ว่าเราจะสะท้อนออกมาแบบไหน ผมพยายามเปลี่ยนเรื่องราวพวกนี้ให้ออกมาเป็นงานศิลปะที่มีความหมายกับทุกคน และรักษาตัวตนของสถานที่เอาไว้”

ทุกอย่างขึ้นอยู่กับเรา

ผมพูดคุยกับหลายคนที่เห็นงานในนิทรรศการ One Night in Bangkok สิ่งหนึ่งที่พูดเหมือนกันคือความลงตัวของผลงานที่มีทั้งความคลาสสิกและร่วมสมัย มีตัวตนชัดเจนแต่ไม่โดดเด่นจนเกินไป เข้ากับสภาพแวดล้อมได้ดี

เราคุยกับยานในเรื่องนี้ แม้ว่าเจ้าตัวจะพยายามทำตัวเป็นนักท่องเที่ยวท่านหนึ่ง ไม่แสดงตัวว่าเขาคือเจ้าของผลงานที่จัดแสดงอยู่ แต่เขาก็สนใจใคร่รู้ฟีดแบ็กจากผู้ชมที่ดูงานอย่างมาก

“คุณชอบงานชิ้นไหน?” ยานถามผมแบบตรงไปตรงมา เราแลกเปลี่ยนความเห็นซึ่งกันและกันอยู่พักนึง และยานได้เล่าถึงความหมายของงานภาพหลายชิ้น เพราะงานทุกชิ้นมีอยู่ในตัวศิลปินรายนี้ อย่างไรก็ตาม ยานได้บอกเหตุผลที่เขาอยากรู้ความเห็นของผมต่องานของเขาว่า

“จริงๆ หนึ่งในเป้าหมายสำคัญของผมคือทำงานศิลปะที่คนดูแล้วไม่รู้ว่าหมายถึงอะไรนะ” ยานกล่าวอย่างยิ้มแย้ม

แม้ว่าในความจริงเขาเขียนบรรยายถึงงานแต่ละชิ้นที่อยู่ในนิทรรศการครั้งนี้ด้วยตัวเอง

“แน่นอนทุกงานมีคุณค่าและความหมายในตัวเอง แต่ถ้าใครสักคนมาดูงานผมและหาความหมายในแบบฉบับของตัวเองได้ นั่นคือสิ่งที่ดียิ่งขึ้นไปอีก

“เวลาผมสร้างสรรค์งานพวกนี้ออกมา ผมก็ไม่รู้ตัวหรอกว่าทำอะไรลงไป บางชิ้นงานอยากเขียนเนื้อเพลงที่ชอบลงไป ก็เขียนลงไป แต่พอเขียนไปสักพัก ก็คิดว่าไม่ใช่ ผมก็เปลี่ยนมาเขียนอะไรมั่วๆ ลงไปแทน ทำให้เพี้ยนไปเลย ซึ่งอย่างน้อยก็สนุกสำหรับผม

“ผมอยากวาดอะไรก็ใส่ลงไป บางทีเริ่มต้นงานด้วยไอเดียแบบหนึ่ง แต่พอวาดไปวาดมาก็ใส่อย่างอื่นที่สนใจเข้ามาด้วย ผมเดินทางไปหลายที่ สนใจอะไรก็หยิบมาใส่ นี่แหละวิธีการทำงานของผม

“บางครั้งผมทำงาน ไม่รู้ด้วยซ้ำว่าทำออกมาแล้วจะชอบไหม? เพราะฉะนั้น บางทีผมไม่คิดอะไรเยอะ แค่ทำเลย บางงานทำจนเสร็จ ผมไม่ชอบ ก็แค่วาดขึ้นมาใหม่

“เนื่องจากงานในนิทรรศการครั้งนี้ของผม อ้างอิงมาจากวิถีชีวิตของคนในอาเซียน ผมหวังว่าคนไทยที่ชมงานนี้จะชอบงานของผม ถ้าพวกเขาสามารถเห็นอะไรในงานของผม ได้อะไรบางอย่างจากมัน ผมก็จะดีใจมาก ผมหวังว่าทุกคนจะเห็นมุมมองในการใช้ชีวิตผ่านภาพเหล่านี้”

บทสนทนาของผมกับศิลปินชาวเช็คจบลงเพียงเท่านี้ ถึงจะไม่ได้วางแผนอะไรมาเลย แต่กลับรู้สึกว่าเป็นเวลาที่มีค่าอย่างมาก และเป็นการตัดสินใจอย่างถูกต้องแบบถึงที่สุด

ก่อนร่ำลากัน ยานบอกกับผมว่า “ชาไทย” คือเครื่องดื่มที่ชอบมากที่สุด พร้อมกับหยิบขวดชาไทยให้ผมและตัวเอง พร้อมถามว่า ผมชอบชาไทยเหมือนกับเขาหรือไม่?

ผมตอบกลับว่า “ชอบ แต่ชอบชาชักแบบมาเลเซียมากกว่า” ยานกลับว่าเขาไม่เคยกินชาแบบมาเลเซีย ผมจึงบอกให้เขาแวะไปที่มาเลเซียสักครั้ง เพราะคนที่นั่นกินชาใส่นมเหมือนกินแทนน้ำเปล่า และหวังว่ายานจะชอบชามาเลเซียแบบผม

บทสนทนานอกเรื่องอันนี้คือ cherry on top ที่ดีที่สุดที่บอกว่า ยานและผมก็ไม่ได้ต่างกัน เราชื่นชอบการท่องเที่ยว ชอบศึกษาผู้คนและสิ่งรอบตัว และเปลี่ยนสิ่งเหล่านั้นออกมาในแบบที่เป็นตัวเรา เพราะยานก็เปลี่ยนเรื่องราวของเขาผ่านงานศิลปะ ส่วนผมก็เปลี่ยนเรื่องราวผ่านตัวอักษรในงานเขียนต่างๆ

เราเลือกเส้นทางของตัวเอง เลือกความหมายในชีวิตให้ตัวเองคือสิ่งสำคัญที่สุด นั่นคือแนวคิดที่ผมได้รับจากยาน และแม้มีเส้นทางที่แตกต่างกัน ท้ายที่สุดแล้วมันก็ยังคงย้ำว่าเราทุกคนคือมนุษย์…

มนุษย์ที่มีจิตวิญญาณเดียวและแตกสลายได้เหมือนกัน