(Un)seen Phatthalung

พัทลุงคือแหล่งฟอสซิลโด่งดังระดับนานาชาติ แต่คนไทยไม่ค่อยรู้

ว่ากันตามตรง วลี Unseen ไม่ใช่ข้อเท็จจริง แต่เป็นความเห็นที่ต่างคนต่างมุมมอง คนเคยเห็นก็ว่าเห็นมานาน คนเพิ่งเคยเห็นก็บอกว่าเพิ่งรู้ ส่วนพัทลุงก็ไม่ใช่แหล่งฟอสซิลแห่งใหม่ของประเทศ แต่เป็นแหล่งที่ถูกขุดค้นจนพรุนหมดแล้ว

“พัทลุงเด่นเรื่องฟอสซิลทางทะเลมาก แต่คนมักให้ไดโนเสาร์เป็นพระเอก อีสานถูกยกขึ้นมาแต่แรกก็มีไดโนเสาร์ ภาคใต้จมอยู่ใต้ทะเลเลยไม่มี”

ชั้นหินของทั้งจังหวัดพัทลุงมาจากยุคไทรแอสซิก หรือเมื่อ 250 ล้านปีก่อน มันเป็นเขาหินปูนลูกโดด ซึ่งเคยจมอยู่ใต้ทะเล ต่างจากแผ่นดินทั่วไปที่มักเกิดจากชั้นหินยุคดึกดำบรรพ์หลายยุคซ้อนทับกันตามความเปลี่ยนแปลงของผิวโลก

ถามว่าทำไมมันถึงสำคัญ ยุคนั้นเกิดเหตุการณ์สูญพันธุ์ครั้งยิ่งใหญ่ของสิ่งมีชีวิต เรียกว่า เพอร์เมียน ไทรแอสซิก (Permian-Triassic Extinction Event) ก่อนจะเข้าสู่ยุคไทรแอสซิก พัทลุงเป็นจังหวัดที่เจอชั้นหินตั้งแต่ยุคต้นไทรแอสซิกไปจนถึงยุคปลายไทรแอสซิก จึงมีฟอสซิลไว้เทียบเคียงวิวัฒนาการชัดเจนมาก ไม่มีฟอสซิลจากยุคอื่นมาปน

ผลงานตีพิมพ์ตอกย้ำความพิเศษ ยกตัวอย่างการค้นพบอิคคิโอซอร์ สัตว์เลื้อยคลานโบราณชนิดหนึ่ง ซึ่งชนิดที่ค้นพบเป็นต้นสายวิวัฒนาการของอิคคิโอซอร์ทั่วโลก การค้นพบแพลงก์ตอนโบราณสกุลใหม่ และอีกมากมายที่ใช้เป็นผลงานการันตีตำแหน่งศาสตราจารย์

“เขาพูดกันว่า ใครที่อยากเป็นศาสตราจารย์จะต้องมาศึกษาวิจัยที่ไทย ยังไงก็ได้เป็นแน่นอน เพราะยังไม่มีคนศึกษา”

กว่า 50 ปีแล้ว ที่พัทลุงดึงดูดนักวิจัยต่างชาติเข้ามา โดยเฉพาะนักวิจัยชาวญี่ปุ่นจากมหาวิทยาลัยสึคุบะ องค์ความรู้เกี่ยวกับฟอสซิลทางตอนใต้ของประเทศก็สั่งสมเรื่อยมาตามเวลา แถมนักวิจัยไทยหลายคนบินตามไปศึกษาเรื่องนี้โดยเฉพาะ ดังนั้น การต่อยอดพัทลุงเป็นศูนย์กลางฟอสซิลแห่งใหม่ของประเทศก็เห็นจะมีแววมากขึ้นตามไปด้วย

Learn From The Best

สิ่งหนึ่งที่อาจารย์เก็บกลับมาจากญี่ปุ่นคือรูปถ่ายน็อตที่ใช้ฝังระบบรางเหล็กบนพื้น

ญี่ปุ่นถือเป็นประเทศเบอร์ต้นของโลกด้านพิพิธภัณฑ์ โดยเฉพาะคลังเก็บฟอสซิลที่อาจเรียกได้ว่าดีที่สุดของโลก มาเยือนถิ่นทั้งที เขาก็ไม่พลาดข้อมูลวงใน ตามบันทึกรายละเอียดยิบย่อยของโมเดลนี้มาใช้หลังเรียนจบ

“ญี่ปุ่นมองว่าคลังที่ดีจะคงอยู่ถึงหลัก 100 ปี เราตายแล้ว แต่ลูกเรายังมาได้ หลานเรามาได้”

คลังใหม่ตามคอนเซปต์แคปซูลกาลเวลาจึงถือกำเนิด เริ่มจากคำถามง่ายๆ แค่ 3 ข้อ

ตั้งคลังที่ไหนดี ติดภูเขาก็ไม่เอา ใกล้แม่น้ำก็ไม่ดี อย่างน้อยๆ ต้องหนีให้ไกลดินถล่ม น้ำท่วม และภัยพิบัติทางธรรมชาติอื่นๆ ในขณะเดียวกันก็ต้องอยู่ใกล้ระบบขนส่งที่เข้าถึงง่าย ปลอดภัย และยิ่งอยู่ใกล้ระบบขนส่งหลายประเภทยิ่งดี

ชื้นไปหรือเปล่า ไม่เพียงแค่ความชื้นทั่วไปในอากาศ แต่พิจารณาปริมาณน้ำฝนต่อปีด้วย คลังต้องมีเครื่องคุมความชื้น 24 ชั่วโมง นอกจากนั้น หน้าต่างของคลังก็กันรังสี UV เผื่อกรณีที่ต้องนำฟอสซิลออกมานอกตู้

ใครจับ (ฟอสซิล) ได้บ้าง แน่นอนว่าสถานที่นี้สงวนไว้ให้ผู้เชี่ยวชาญและผู้ที่เกี่ยวข้อง กฎการสัมผัสฟอสซิลก็เข้มงวดตาม จนการล้างมือกลายเป็นขั้นตอนที่ทำประจำเมื่อต้องเข้า-ออกคลังบ่อยๆ ส่วนตัวอย่างใดก็ตามที่เอาไปจัดนิทรรศการแล้ว จะไม่เอากลับเข้าคลังเด็ดขาด

“เราวางเป้าหมายชัดเจนว่าเราจะเป็นผู้นำทางด้านพิพิธภัณฑ์ สิ่งที่ทำคือดูว่าเราทำยังไงได้บ้าง ต้องแก้ปัญหายังไงบ้าง”

แต่เส้นทางสู่ความเป็นเลิศต้องปูทางด้วยงบมหาศาล ลงทุนทั้งระบบการจัดการคลัง 3 คลัง ได้แก่ คลังฟอสซิล คลังตัวอย่างแห้ง และคลังตัวอย่างเปียก รวมถึงการบำรุงรักษานิทรรศการทั่วตึกพิพิธภัณฑ์ไปพร้อมกัน

เกณฑ์แบบญี่ปุ่นสร้างความเปลี่ยนแปลงใหญ่หลวงที่หาดใหญ่ ระบบการจัดการที่กล่าวมาล้วนมาจากการทำเรื่องขออนุญาตโดยศิษย์เก่าจากแดนปลาดิบผู้นี้ ไหนจะย้ายตัวอย่างหนักอย่างหินจากชั้น 2 ลงมาชั้นล่าง และรียูสชั้นหนังสือเหล็กมาเป็นตู้เก็บตัวอย่างตามงบที่มีอย่างจำกัด แต่พร้อมรองรับตัวอย่างมากมายที่จะคัดเลือกไปโชว์ในพิพิธภัณฑ์

สำหรับนักวิจัย การบินตรงไปเก็บเกี่ยวความรู้และประสบการณ์ยังจำเป็น แต่สำหรับนักท่องเที่ยว ของดีก็มีให้ดูอยู่ไม่ใกล้ไม่ไกลนี่เองนะ

A Whole World In A Building

“เราย่อโลกของคาบสมุทรไทยมาไว้ที่นี่ ครอบคลุมทั้งอ่าวไทยและอันดามัน มันมีความหลากหลายเยอะมาก”

อาคารรวมสิ่งน่าพิศวงจุดประกายความอยากรู้อยากเห็นของผู้ชม โดยเฉพาะอย่างยิ่งเด็กตัวเล็กๆ แล้วยิ่งสนุกก็ยิ่งจำ ยิ่งเกี่ยวกับสิ่งมีชีวิตก็ยิ่งเห็นอกเห็นใจ

“เด็กจะมาซ้ำ หลังจากโรงเรียนพามา เขาภูมิใจว่าเขานำชมได้แล้ว วันเสาร์เขาจะบังคับผู้ปกครองให้พามา เด็กก็เล่าว่าห้องนี้ห้องอะไร ตัวอย่างอะไร และบางทีเปลี่ยนนิทรรศการนิดเดียว เด็กก็รู้”

การสอดแทรกความรู้ขยายกว้างสู่การศึกษาระดับจังหวัด ในอนาคตเด็กๆ ในพัทลุงจะได้เรียนวิชาบรรพชีวินพื้นฐานและเจาะลึกข้อมูลของจังหวัด การออกแบบหลักสูตรนี้เกิดจากความร่วมมือระหว่างหน่วยงานการศึกษาของพัทลุง พิพิธภัณฑ์มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ และกรมทรัพยากรธรณี

“การให้เด็กได้เรียนสิ่งเหล่านี้สำคัญมาก และเด็กจะเป็นกำลังสำคัญในการพัฒนาประเทศ ต่อให้เขาไม่ไปทำงานด้านนี้ ก็รู้ว่าบ้านเขามีทรัพยากรอะไรบ้าง ต้องอนุรักษ์แบบไหน เขาจะมองมิติความยั่งยืนเป็นที่ตั้ง”

ผู้นำชมในพิพิธภัณฑ์ก็เป็นนักศึกษา อาสาสมัคร และคนรุ่นใหม่ไฟแรงมากหน้าหลายตา ในขณะที่สกิลนำชมไม่ได้สร้างง่ายๆ ทุกคนต้องผ่านการอบรมวิธีพูดในที่สาธารณะ การรับมือเหตุการณ์ฉุกเฉินทางการแพทย์ ไฟไหม้ ฯลฯ ควบคู่กับวิธีประเมินสถานการณ์ตรงหน้าก่อนจะตอบสนองอย่างฉับไวและเหมาะสม

พิพิธภัณฑ์มีคลาสเรียนของตัวเอง ชื่อว่าคอหงส์วิทยา โรงเรียนจะพาเด็กมาหรือใครจะมาเข้าคลาสก็ได้ มันรวมเวิร์กช้อปอนุกรมวิธาน คลาสการวาดภาพทางวิทยาศาสตร์ที่แม้แต่อาจารย์มหาวิทยาลัยยังเข้าร่วม และคลาสอื่นๆ ที่จะกลายเป็นสกิลติดตัวให้ผู้เรียนนำไปประยุกต์ใช้

“ทุกคนสามารถใช้พิพิธภัณฑ์เป็นห้องเรียน เรียนให้หลากหลาย เรียนสิ่งที่ถนัด มองมันเป็น Ingredients แล้วปรุงองค์ความรู้ให้ยูนีก”

คงไม่เกินจริงเลยที่จะสรุปว่า อนาคตของประเทศส่วนหนึ่งเติบโตจากโลกใบเล็กอันน่าอัศจรรย์อย่าง ‘พิพิธภัณฑ์’

Local Ambassadors

อยากพลิกโฉมจังหวัดพัทลุงเป็นเมืองท่องเที่ยวด้านบรรพชีวิน ต้องเริ่มจากซื้อใจคนในชุมชน

ทีมจากพิพิธภัณฑ์ไปออกบูธชิมลางในงาน Phatthalung Coffee.Craft.Music หวังส่งต่อเรื่องราวซากดึกดำบรรพ์ในจังหวัด ซึ่งได้ผลตอบรับดีเกินคาดจากคนท้องถิ่นด้วยความเซอร์ไพรซ์กับข้อมูลที่เพิ่งรู้เกี่ยวกับบ้านของตัวเอง

พื้นฐานคนพัทลุงนั้นรักและภูมิใจในธรรมชาติบ้านเกิดอยู่แล้ว เมื่อโปรเจกต์ของพิพิธภัณฑ์สอดคล้องกับวิถีชีวิตและต้นทุนทางธรรมชาติ ชาวบ้านก็พร้อมใจร่วมมือ จนถึงขั้นออกตัวช่วยจัดเทศกาลซากดึกดำบรรพ์ในพัทลุง (Phatthalung Fossil Festival) เทศกาลที่เชื่อมโยงมรดกทางธรณี นิเวศวิทยา วิถีชีวิต และวัฒนธรรมไว้อย่างกลมกล่อม

“ณ ตอนนี้ชุมชนอินกับความรู้ที่เราให้ ชาวบ้านบอกว่าจะมาร่วมพัฒนาบ้านเกิดให้เป็นแหล่งฟอสซิล เขามาขอเป็นอาสาสมัคร นี่ถือว่าเราสำเร็จแล้ว”

องค์ความรู้จากนักวิจัยเป็นเพียงต้นทุน ตอนนี้คนพัทลุงเริ่มหยิบจับฟอสซิลไปดีไซน์เป็นลายบนคุกกี้ บนแก้วเซรามิก ไว้ขายเป็นของที่ระลึก ไม่เพียงแค่นั้น พวกเขายังนำเทศกาลไปบอกต่อ เรียกแขกบ้านแขกเมืองเองด้วย

“เสร็จจากงานนี้ เราจะมี Route ท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์เรียกว่า จากเลน้อยสู่เลโบราณ”

พัทลุงมีชื่อเสียงจากทะเลน้อยหรือแรมซาร์ไซต์แห่งแรกของประเทศอยู่แล้ว ทริปนี้เลยจะชวนล่องไปในความหลากหลายทางชีวภาพของพื้นที่ชุ่มน้ำ ก่อนจะแล่นสู่ป่าสาคู ซึ่งเป็นตัวอย่างของนิเวศบริการที่สำคัญ ทำความรู้จักสัตว์น้อยใหญ่ในห่วงโซ่อาหาร และสัตว์ที่สำคัญต่อการขยายพันธุ์พืช แล้วเทียบท่าในอดีตเมื่อหลายร้อยล้านปีก่อนเพื่อดูฟอสซิลทางทะเล

กลุ่มเป้าหมายครอบคลุมนักท่องเที่ยวสายธรรมชาติและคนพัทลุงเอง

โปรเจกต์ใหญ่เหล่านี้จะขับเน้นอัตลักษณ์ของพัทลุงให้เข้มแข็ง เล่าที่มาที่ไปของธรรมชาติที่เห็นจนชินตาอย่างลึกซึ้ง แล้วเมื่อใดที่คนท้องถิ่นเล่าเรื่องรอบตัวได้อย่างฉะฉาน เมื่อนั้นการท่องเที่ยวจะเติบโตจากคนในสู่คนนอกอย่างยั่งยืน