ภาพจำยังชัดเจน

สามีภรรยาคู่หนึ่งเล่าให้ฟังว่า ทุกๆ ปีพวกเขาจะบอกลาลูกๆแล้วบินไปอยู่เมืองปอร์โตฟิโน่ในอิตาลีราวๆ ปีละ 1-2 เดือน ทุกครั้งที่ไป ก็จะเข้าพักโรงแรมเดิมและห้องพักเดิม

พวกเขารู้สึกสงบและปลอดภัยอย่างรวดเร็วทันทีที่ได้เปิดหน้าต่างห้องพักและนั่งมองวิวท่าเรือ ได้เห็นเรือจอดนิ่ง เรือบางลำแล่นออกจากท่า และเรือหลายๆลำทยอยกลับเข้าสู่ฝั่ง

ทุกวันนี้ที่เดินทางออกนอกประเทศไม่ได้เพราะโควิด-19 แค่เห็นชื่อเมืองปอร์โตฟิโน่หรือเห็นรูปท่าเรือของเมืองนั้น สองสามีภรรยาก็รู้สึกสงบในใจลงได้บ้าง

ขณะที่พระอาทิตย์ตกที่ริมทะเลหัวหิน ทำให้บางคนนึกถึงวันที่ขับรถมานั่งอกหักหลั่งน้ำตาคลุกเม็ดทราย ต้นมะขามคู่ยักษ์ที่โบนันซ่า เขาใหญ่ทำให้บางคนนึกถึงวันที่ได้มาจัดงานแต่งงานใต้ต้นไม้คู่นี้ ไอหมอกบนดอยพุ่ยโคที่แม่ฮ่องสอนชวนให้นึกถึงช่วงเวลาโดนเพื่อนแกล้งจนเกือบตกหน้าผา ถนนในย่านเก่าเมืองภูเก็ตเตือนให้นึกถึงทริปแรกที่ออกเดินทางคนเดียว หรือขับรถผ่านร้านส้มตำเจ้าเด็ดที่เชียงใหม่ที่ต่อคิวยาวเป็นชั่วโมงเพื่อจะพบว่าไม่เห็นอร่อยดังคำเล่าลือ

หรืออาจจะเป็นโรงเรียนเก่า บ้านหลังแรกของครอบครัว ตรอกแถวบ้านคุณยาย หรือแม้แต่ร้านหมอฟันที่แค่นึกว่าต้องไป ก็เสียวฟันเสียแล้ว ฯลฯ

เวลาผ่านไป แต่เมื่อกลับไปเยือนสถานที่ที่เคยไป เรื่องราวเก่าๆ ที่บางเรื่องก็เก่าเก็บเป็นสิบปี เรื่องที่คิดว่าลืมไปแล้ว ไม่น่าจำได้ ก็กลับวาบขึ้นมาเหมือนฉายซ้ำอีกครั้ง

ทำไมจึงเป็นเช่นนั้น สถานที่กระตุ้นเตือนความทรงจำหรือทำให้เรารู้สึกเหมือนที่เคยรู้สึกอีกครั้งได้อย่างไร

ความลึกล้ำของสมอง

ทีมนักประสาทวิทยาจาก University of Pennsylvania และ Freiburg University ทำการทดลองเรื่องความทรงจำเกี่ยวข้องกับสถานที่อย่างไรเมื่อปี 2013 โดยให้คนไข้ผ่าตัดสมองเล่นวิดีโอเกม ในภารกิจส่งของให้ไปถึงสถานที่ที่กำหนดไว้ คนไข้ต้องเดินทางผ่าน ‘สถานที่’ ต่างๆ ในเมืองเสมือนจริง(ที่อยู่ในเกม)

บางครั้งก็หลงทางบ้าง บางทีก็เดินวนผ่านที่เดิมบ้าง ซึ่งเมื่อไรก็ตามที่คนไข้เดินผ่านสถานที่เดิม เซลล์ประสาทที่รับผิดชอบเรื่องการตอบสนองต่อสถานที่ก็จะทำปฏิกิริยาขึ้นมาทันที นักจิตวิทยาเรียกเซลล์นี้ว่า เซลล์จีโอแท็ก (geotag cell) หรือเซลล์ระบุพิกัด สมองพยายามตีความและทำความเข้าใจทุกสิ่งทุกอย่างถ้าเราโฟกัสกับสิ่งนั้นอยู่แล้ว ไม่เว้นแม้แต่สถานที่

สรุปได้ว่า สมองถอดรหัสข้อมูลเชิงพื้นที่เข้าไปสู่เซลล์จีโอแท็กที่เชื่อมโยงกับความทรงจำเรื่องสถานที่ งานวิจัยนี้จึงอธิบายอาการโหยหาอดีตว่า ทำไมสถานที่ที่เราเคยคุ้นจึงดึงความทรงจำเก่าๆ ให้สว่างวาบขึ้นมาอีกครั้ง

ถ้าเกิดไปเที่ยวที่ไหนแล้วเผลออุทานว่า เวลาผ่านไปเร็วจัง รู้สึกเหมือนเพิ่งได้มาที่นี่เมื่อวานนี้ ก็อย่าตีอกชกหัวว่าตัวแก่ แต่เป็นความสำเร็จที่สมองจับสถานที่กับความทรงจำมาแมตช์กันได้อีกครั้ง

ที่มา

• https://theconversation.com/heres-why-memories-come-flooding-back-when-you-visit-places-from-your-past-124983
• https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-athletes-way/201311/how-does-the-brain-remember-the-places-your-past