บ้านหล่อโย ชุมชนท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์

บ้านหล่อโย ถูกล้อมรอบด้วยภูเขา ตั้งอยู่บนดอยแม่สลอง จ.เชียงราย เป็นชุมชนชาวอาข่าร้อยเปอร์เซ็นต์ มีประมาณ 65 ครัวเรือน ชาวบ้านราวๆ 300 คน ประกอบอาชีพเป็นชาวสวนปลูกลิ้นจี่ เชอร์รี่ กาแฟ และข้าว ถ้าใครเคยไปเที่ยวดอยแม่สลองจะต้องผ่านทางเข้าชุมชนนี้แบบไม่รู้ตัว

ตัวละครสำคัญของบ้านหล่อโยคือ โยฮัน – ประกาศิต เชอมือกู่ ย้อนกลับไปเมื่อสิบกว่าปีที่แล้ว เขาเป็นหนุ่มไฟแรงที่เพิ่งกลับจากการท่องโลก กลับมาใช้ชีวิตที่บ้านเกิดอย่างถาวร พร้อมเป้าหมายอันยิ่งใหญ่ที่จะพัฒนาชุมชน โดยเขาได้เริ่มจากการพัฒนาชุมชนให้น่าอยู่ ด้วยการสร้างถังขยะ สอนเด็กๆ ให้รู้จักการทิ้งขยะและเรื่องการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม เพื่อแก้ปัญหาขยะล้นชุมชน ไปพร้อมๆ กับการปลูกจิตสำนึกให้เด็กๆ รักบ้านเกิดของตัวเอง

อาหาร อาข่า อร่อย

มื้อแรกที่บ้านดินส่วนใหญ่จะเริ่มต้นด้วยมื้อเย็น (เพราะกว่าเดินทางมาถึงก็เย็นย่ำแล้ว) ต้อนรับด้วยอาหารอาข่า 4-5 อย่างพร้อมข้าวดอยหอมฉุย เมนูกับข้าวจะปรับเปลี่ยนไปตามวัตถุดิบแต่ละฤดูกาล แต่เมนูที่ทำบ่อยๆ จะมาจากผักสวนครัวแถวบ้าน ไม่ว่าจะเป็นน้ำพริกอาข่า หรือ น้ำพริกมะเขือส้ม โดยนำมะเขือส้มมาตำกับพริกสด ใส่ผักชีและต้นหอมเพิ่มรสชาติ ผัดยอดฟักแม้ว แกงอาลูหรือซุปมันฝรั่งสูตรอาข่า ถ้าได้ซดร้อนๆ กลางอากาศหนาวๆ จะฟินที่สุด และผัดไข่ใส่ยอดฟักทอง เป็นเมนูง่ายๆ ที่นักท่องเที่ยวมักขอเพิ่มเสมอ โดยอาหารทั้งหมดจะถูกจัดใส่ไว้ในภาชนะไม้ไผ่ (ช้อนก็ทำจากไม้ไผ่) สะท้อนถึงความเรียบง่ายตามธรรมชาติของชาวบ้านที่นี่

และช่วงเวลาอาหารเย็นยังเป็นช่วงเวลาสำคัญในการแลกเปลี่ยนบทสนทนาระหว่างเจ้าของบ้านกับผู้มาเยือน

โยฮันจะใช้ช่วงเวลานี้บอกถึงที่มาที่ไปของเมนูแต่ละอย่างที่ทุกคนกำลังอร่อย บอกเล่าเรื่องราวของชุมชน บอกถึงวิถีชีวิตชาวอาข่า วัฒนธรรม ความเชื่อ ความศรัทธา และยาวไปถึงกิจกรรมในวันรุ่งขึ้น เพื่อให้นักท่องเที่ยวเลือกได้ว่าจะไปเส้นทางไหน อยากเรียนรู้อะไร โดยจะมีโยฮันเป็นไกด์ และมีเด็กๆ ในชุมชนติดสอยห้อยตามไปด้วย

เดินชุมชน

สิ่งที่ทำกับชื่อกิจกรรมตรงไปตรงมาตามนั้น กิจกรรมเดินชุมชนเป็นการ ‘เดิน’ ชุมชนจริงๆ หากเจอใครระหว่างทางก็แวะพูดคุย บ้านไหนทำอาหารอยู่ก็ถูกเรียกให้ชิม สวนไหนมีผลไม้ก็อนุญาตให้เด็ดชิมได้ โดยจะเจาะจงเดินผ่านบ้านที่มีกิจกรรมให้เรียนรู้ อย่างบ้านทำจักสานเพื่อให้นักท่องเที่ยวได้ลองทำ ผ่านบ้านเผาถ่าน บ้านเลี้ยงหมูหลุม หรือบ้านทอผ้า เพื่อให้นักท่องเที่ยวลงมือทำหรือถ้าใครสนใจก็สามารถอุดหนุนได้โดยตรง เป็นการสร้างประสบการณ์ใหม่ๆ มากกว่าแค่มองแล้วเดินผ่านไป

อยู่บ้าน ร้อยกำไล

ส่วนวัตถุดิบจากป่าที่เหลือจากมื้อกลางวัน โยฮันจะนำกลับบ้านเพื่อใช้เป็นอาหารสำหรับมื้อต่อไป ช่วงเวลาเข้าครัวของคุณแม่ของโยฮันจะแปรเปลี่ยนเป็น Cooking Class ให้คนที่อยากลองทำอาหารมาตำน้ำพริกเอง ต้มแกงเอง เจียวไข่เอง หรือถ้าใครไม่ถนัดงานครัว ก็หันไปทำงานฝีมือแทนกับการร้อยกำไลจากลูกปัดธรรมชาติ ทำเสร็จก็เก็บไว้เป็นของที่ระลึกจากบ้านดินได้เลย

นอกจากนี้ ในฐานะที่บ้านดินเป็นศูนย์กลางการท่องเที่ยวชุมชน จึงทำให้เด็กๆ ชอบมารวมตัวกันเพื่อมาสนทนากับผู้มาเยือนแปลกหน้าอยู่เสมอ ฝั่งนักท่องเที่ยวเองก็จะได้สนุกไปกับเด็กๆ ทั้งการเล่นลูกข่างไม้ เดินไม้ไผ่ 2 ขา ซิ่งสามล้อดอย เรียนภาษาอาข่า ร้องเพลงเต้นระบำอาข่า หรือโล้ชิงช้า กลายเป็นอีกหลายกิจกรรมที่ไม่ต้องเขียนลงโปรแกรม แต่ได้ทำตามวิถีของเด็กจริงๆ

ถ้าไม่โฟกัสในสิ่งที่บ้านหล่อโย ‘ขาด’ แต่มองในสิ่งที่ชุมชนนี้ ‘มี’ เชื่อว่าร้อยทั้งร้อยจะดั้นด้นมา เพราะสิ่งที่บ้านหล่อโยมี หาไม่ได้จากที่ไหน ไม่ว่าจะเป็นบ้านดินที่โยฮันปั้นขึ้นมากับมือ อาหารอาข่าสูตรแม่ กำไลที่มีเส้นเดียวในโลก ต้นไม้ชื่อตัวเอง รวมไปถึงรอยยิ้มของเด็กๆ และไมตรีจากชาวบ้าน ซึ่งทุกอย่างล้วนเกิดขึ้นที่นี่ ที่เดียว