จากรุ่นสู่รุ่น

ขณะมือหยิบยาสมุนไพรหลากชนิดจากตู้ยาด้านหลังตวงบนตาชั่งโบราณ เพื่อจัดใส่ห่อตามอาการให้ลูกค้าที่นั่งรออยู่ประมาณ 5-6 คน ธนกฤษณ์ เล่าให้ฟังว่า ร้านเปิดกิจการมาตั้งแต่รุ่นก๋งที่อพยพมาจากเมืองจีนในยุคแร่ดีบุกรุ่งเรือง ก่อนจะส่งต่อมายังรุ่นพ่อ วิบูลย์ สุขจิรัง หรือที่คนทั่วไปเรียกว่า หมอแตะ

แรกเริ่มร้านธนิสร์โอสถ ซึ่งตั้งตามชื่อก๋ง เป็นร้านขายยายุคแรกๆ และมีชื่ออยู่ในย่านเมืองเก่า เยื้องกับศาลเจ้าพ่อกวนอู ซิ่นใช่ตึ๋ง (อ๊ามใต้) แต่เนื่องจากในอดีตประสบปัญหาน้ำท่วมทุกปี บวกกับพ่อวิบูลย์อายุมากขึ้น ลำบากต้องคอยขนย้ายสมุนไพรและข้าวของขึ้นลงอยู่บ่อยๆ จึงตัดสินใจย้ายมาอยู่ที่หน้าวัดย่านยาวเมื่อ 20 ปีก่อน ช่วงเดียวกับที่เขาถูกเรียกตัวกลับมาช่วยดูแลกิจการต่อ

“ตอนนั้นอายุ 30 ต้นๆ ลาออกจากงานกลับมาช่วยงานที่ร้าน แต่ก็เตรียมตัวไว้แล้วว่าสักวันก็ต้องกลับมารับช่วงต่อ ยิ่งเมื่อเจอวิกฤตต้มยำกุ้ง ทำให้เห็นถึงความไม่แน่นอน ยิ่งตัดสินใจได้ง่ายขึ้น”

เมื่อก่อนร้านยาสมุนไพรที่นี่มีอยู่หลายร้าน แต่ช่วงหลังหลายแห่งประสบปัญหาหนัก ไม่เพียงเพราะวิวัฒนาการทางการแพทย์สมัยใหม่ที่เริ่มเข้ามาบดบัง หากแต่เป็นเพราะไม่มีลูกหลานมารับช่วงต่อตามสายธารแห่งการเปลี่ยนแปลง

เช่นเดียวกับโกอุ่ม (โกคือคำเรียกพี่ชายทางใต้) ที่เลือกเรียนบริหารและไปทำงานธนาคารตามเส้นทางของตัวเองก่อนที่จะกลับมาสืบทอดกิจการภายหลัง โดยไปเรียนเพิ่มเติมเฉพาะทางด้านแพทย์แผนไทยที่วัดโพธิ์ เพื่อใบประกอบโรคศิลปะตามหลักการประกอบวิชาชีพ ควบคู่กันไปกับการฝึกงานที่ร้านกับพ่อ เพื่อสร้างความมั่นใจจากรุ่นสู่รุ่นให้ลูกค้า

“ไม่ง่ายที่อยู่ๆ จะมารับช่วงต่อเลย เพราะความน่าเชื่อถือเป็นสิ่งสำคัญสำหรับธุรกิจประเภทนี้ จึงต้องทำคู่ขนานกันไประหว่างเรียนกับการอยู่ร้านประจำโดยยังมีคุณพ่อช่วยสร้างความเชื่อมั่นให้ลูกค้าในช่วงแรก”

อนุรักษ์วิถีดั้งเดิม

นอกจากตู้ยาใบใหญ่ด้านหลัง เครื่องชั่งยา กรรไกรหั่นยา และอีกหลากหลายอุปกรณ์ในร้านยาที่ยกมาจากร้านเก่าและยังคงสภาพเดิมเหมือนสมัยอาก๋งเป๊ะแล้ว การจัดยาของโกอุ่มก็ยังคงยึดวิถีปฏิบัติแบบดั้งเดิม

“รุ่นก๋งกับพ่อเคยทำมาอย่างไร เราก็ทำเหมือนเดิม” ทายาทรุ่น 3 บอกถึงเอกลักษณ์ประจำร้านที่เมื่อคนไข้เข้ามาจะต้องสอบถามอาการ ก่อนจัดยาที่เหมาะสมเป็นห่อให้ลูกค้ากลับไปต้มกิน และการสกัดยาตามตำราที่สืบทอดกันมาตั้งแต่รุ่นก๋ง เช่น ยาลดไข้ที่ปรุงไว้แล้ว มีความจริงใจตรงไปตรงมา ส่วนความเปลี่ยนแปลงที่พอจะเห็นได้คือการมีผลิตภัณฑ์หลากหลายขึ้น แต่ยังคงเป็นสมุนไพรที่เชื่อถือได้ ซึ่งเป็นผลิตภัณฑ์จากวัดโพธิ์ และเพิ่มช่องทางตลาดออนไลน์เข้ามา

บางครั้งลูกค้าไม่มีเงิน ทางร้านก็จัดยาให้ฟรีหรือจ่ายเท่าที่มี เพราะหัวใจสำคัญของธนิสร์โอสถคือการช่วยคนไข้ ไม่ว่าจะยากดีมีจนก็ควรได้รับการรักษาตามหลักมนุษยธรรม โดยไม่ถือเป็นบุญคุณแต่อย่างใด เขาบอกว่าอะไรช่วยได้ก็ช่วยกัน เหมือนเมื่อครั้งตอนเกิดสึนามิ ที่นี่เคยเปิดเป็นที่พักให้เจ้าหน้าที่พิสูจน์เอกลักษณ์บุคคลที่หมุนเวียนกันเข้ามาทำหน้าที่ในวัดย่านยาว

แม้ผู้ก่อตั้งจะมาจากเมืองจีน แต่ธนิสร์โอสถคือร้านยาแพทย์แผนไทยโบราณที่มีตัวยากว่า 100 ชนิด บางตัวนำเข้าจากจีน บางอย่างในไทยหายาก เนื่องจากป่าไม้ลดลง ก็นำเข้าจากประเทศเพื่อนบ้าน

“อย่างชื่อยาบนตู้ (ยา) นี้เขียนไว้ตั้งแต่ยุคก๋ง บางชนิดจำพวกสัตว์ไม่มีแล้ว เนื่องจากบางอย่างเป็นสัตว์สงวนไม่สามารถเอามาใช้ได้ บางอย่างก็ไม่มีแล้ว ปัจจุบันส่วนใหญ่จะเน้นจำพวกพืชเป็นหลัก”

ระหว่างสนทนาโกอุ่มได้หยิบสมุนไพรหลากหลายชนิดในสัดส่วนที่ต้องการวางบนกระดาษห่อยา ก่อนเฉลยว่าเป็นยาบำรุงเลือดสำหรับผู้หญิง หนึ่งในชุดยาที่ขายดีที่สุด ช่วยเรื่องการไหลเวียนของเลือด ยา 1 ห่อต้มกินวันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็น (ก่อนหรือหลังอาหารก็ได้) ต้มได้ 10-15 วันหรือจนกว่าจะตัวยาจะจืด

ตำรับยาไทยไม่แพ้ชาติใดในโลก

ยาสมุนไพรเป็นภูมิปัญญาที่ใช้ในการรักษาโรคมานับพันปี เป็นสิ่งที่คนรุ่นเก่าเชื่อมั่นมาตั้งแต่ในอดีต และยังคงได้รับความนิยมต่อเนื่องมาถึงปัจจุบัน แม้อาจจะถูกมองข้ามจากคนรุ่นใหม่ หรือเปลี่ยนรูปแบบไปบ้าง อ้างอิงได้จากข้อมูลล่าสุดของ Euromonitor International ระบุว่า ค้าปลีกสินค้าสมุนไพรในตลาดโลกมีมูลค่ารวมมากกว่า 1.7 ล้านล้านบาท

ในจำนวนนั้นตัวเลขของประเทศไทยสูงเป็นอันดับ 8 ของโลก โดยในปี 2565 พบว่า มีการบริโภคผลิตภัณฑ์สมุนไพรสูงกว่า 5 หมื่นล้านบาท!

เมื่อถามว่าเพราะอะไรยาสมุนไพรถึงยังได้รับความนิยม ทั้งที่ถูกรายล้อมไปด้วยร้านยาแผนปัจจุบันมากมาย โกอุ่มตอบว่า บางคนไปที่อื่นมาเยอะแต่แก้ปัญหาไม่ได้ ท้ายที่สุดก็ต้องหวนมาสู่ยาโบราณ

“ส่วนมากกว่าจะมาถึงเรา จะสุดสายป่านมาแล้ว มีเคสหนึ่งผมจำไม่ได้แล้วว่าเป็นโรคอะไรมา วันหนึ่ง (หลังกินยาไประยะหนึ่ง) เขาเดินเข้ามาบอกว่าพ่อของเขาลุกขึ้นมากินข้าวได้แล้ว จะมาขอติดแผ่นทองที่ป้ายร้านตามคำที่เคยอธิษฐานไว้หากพ่อของเขาหาย” เขา เล่าให้ฟังและให้ลูกค้าคนดังกล่าวทำตามความต้องการ ด้วยเหตุผลถ้าทำแล้วสบายใจก็ทำ แม้ผลที่เกิดขึ้นมาจากสรรพคุณของตัวยาที่จัดตามตำรา

ที่สำคัญยาสมุนไพรไม่มีสารเคมี ผลข้างเคียงน้อย ไม่ถูกก็ไม่ทำลาย กินเพื่อรักษาก็ได้ บำรุงก็ดี ต่างจากยาแผนปัจจุบันที่หากรับในปริมาณมากก็จะเสี่ยงต่อตับไตและลำไส้

เจ้าของร้านธนิสร์โอสถ บอกว่า จริงๆ แล้วศาสตร์แพทย์แผนไทยของเรามีตำรับยาที่สู้กับต่างชาติได้สบาย แต่น่าเสียดายที่เราไม่ทำให้ประเทศของเราเป็นคลังยา คลังอาหารที่ดีต่อสุขภาพของโรค ถ้าพูดกันตรงไปตรงมา มันถูกกดทับมาตั้งแต่ในอดีต บางครั้งก็มักจะถูกหยิบยกมาพูดในมิติเดียวเพื่อลดคุณค่า

ยกตัวอย่าง การบูร สมุนไพรหอมระเหย มักถูกพูดถึงผลกระทบจากสารระเหยที่อาจไปเกาะตามช่องแอร์ อาจมีผลต่อเยื่อบุจมูก ทำให้เกิดอาการแพ้และคัน แต่กลับไม่พูดถึงในมิติของปริมาณการใช้ที่ต้องมากและนานพอสมควรสำหรับการส่งผลกระทบเช่นนั้น ต่างกับน้ำหอมดับกลิ่นรถยนต์ที่มักถูกพูดถึงแต่ในแง่ของประโยชน์และสรรพคุณ ทั้งที่คุณสมบัติเป็นสารระเหยเช่นกันและเป็นสารเคมีด้วยซ้ำ

ภูมิปัญญาที่ควรหวงแหน

“ช่วงแรกเราอาจมองเรื่องเศรษฐกิจและอนาคต แต่ช่วงหลังเป็นความรู้สึกผูกพัน หวงแหน อยากรักษาภูมิปัญญาที่มีคุณค่า และสิ่งที่ก๋งกับพ่อสร้างไว้ให้ ทำแล้วมีความสุข และได้กลับมาทำอะไรให้บ้านเกิดด้วย”

ไม่ว่าโลกจะก้าวหน้าไปแค่ไหน ธนกฤษณ์ เชื่อว่า ยาสมุนไพรก็ยังคงใช้ได้เสมอ เพราะต่อให้วิทยาการทางการแพทย์พัฒนาไปมาก แต่สุดท้ายความเป็นมนุษย์ก็ยังคงไม่เปลี่ยนแปลงไป

“โรคทางเทคโนโลยีอาจจะมีการเปลี่ยนแปลง มีการเกิดโรคอุบัติใหม่ แต่ในทางสุขภาพ เลือดในร่างกายยังคงเดิม ไม่มีอะไรมากกว่าไปกว่านี้” เขามั่นใจก่อนเสริมว่า สิ่งสำคัญคือการเพิ่มเติมความรู้ใหม่ๆ อยู่ตลอด แต่ละครั้งจึงต้องมีการประเมินอาการและติดตามผลอยู่เสมอ

อนาคตเขาหวังว่า ธนิสร์โอสถเดินทางต่อไปถึงรุ่นที่ 4 แต่สุดท้ายหากไม่เกิดขึ้นก็คงต้องยอมรับความจริง เมื่อปัจจุบันมีสิ่งเร้ามากมายที่ทำให้คนรุ่นใหม่มีความสนใจไปตามยุคสมัย ส่วนวันนี้เขาจะรักษาคุณค่าของยาสมุนไพรไทยและเป็นอีกหนึ่งทางเลือกในการรักษาคนไข้ให้นานที่สุด

ในยุคที่เทรนด์โลกหันมาให้ความสนใจเรื่องสุขภาพและให้ความสำคัญเกี่ยวกับสมุนไพรมากขึ้น โกอุ่มมองว่าเป็นเรื่องดี เพราะอย่างที่บอกสมุนไพรไทยไม่แพ้ชาติใดในโลก สามารถสร้างมูลค่าได้มากมาย ที่สำคัญไม่มีสารเคมี ดีต่อสุขภาพ เพียงแค่ใช้ให้ถูกต้องเหมาะสม

“เป็นการขับเคลื่อนทางเศรษฐกิจควบคู่ไปกับสุขภาพ”